حباب سفته‌بازی عقلایی در نرخ غیررسمی ارز ایران و بحران‌های ارزی رویکرد تغییر رژیم مارکف با احتمالات انتقال متغیر

هدف این مقاله شناسایی حباب‌های سفته‌بازی عقلایی و شاخص‌های هشداردهی زود هنگامی است که در بازه زمانی متلاطم اسفند 1389 تا شهریور 1397 در نرخ غیررسمی ارز دلار به ریال نقشی موثر داشته‌اند. انحراف نرخ ارز از مقادیر بنیادین که با عنوان حباب شناخته می‌شود، ممکن است در نتیجه حمله سفته‌بازی به ارزش ارز کشور به وقوع پیوندد که در صورت عدم دفاع مقامات از ارزش پول، منجر به بحران ارزی شود. از این رو،‌تشخیص صحیح زمان وقوع دوره‌های حبابی به منظور مداخله بهنگام در بازار ارز و جلوگیری از انحراف نرخ ارز از ارزش بنیادین آن، اهمیت زیادی برای سیاست‌گذاران دارد. برای این منظور، الگوسازی حباب‌های سفته‌بازی عقلایی، مبتنی بر مدل تغییر رژیم مارکف با احتمالات انتقال متغیر با سه رژیم انفجاری، آرام و فروپاشی که نسبت به تمامی مدل‌های رقیب از دقت بالاتری در تشخیص زمان وقوع حباب برخوردار است، انجام یافته که در آن، شاخص تحریم و تغییرات ذخایر ارزی، شاخص‌های هشداردهی زودهنگام مدل هستند. شاخص تحریم، عامل ایجاد تقاضای سفته‌بازی در بازار غیررسمی ارز در بازه زمانی مورد مطالعه است که همراه با مداخلات بانک مرکزی در جهت کاهش فشار بر بازار ارز، قادر به توضیح حباب‌های سفته‌بازی ارزی اخیر بوده‌اند. نتایج تخمین حاکی از تایید وجود حباب سفته‌بازی عقلایی در نرخ غیررسمی ارز دلار به ریال است. براساس نتایج ، بازه‌های زمانی شناسایی شده برای رژیم انفجاری  90.5، 90.10 – 90.9 ، 7/ 91 ، 92.4 ، 91.11 – 91.10 و 97.6 – 97.1 بوده که بیانگر آن است که رژیم‌های انفجاری دقیقا بر دوره‌های وقوع بحران ارزی منطبق هستند در حالی که رژیم‌های فروپاشی، تمایل به همزمانی با دوره‌های پس از بحران دارند. رژیم‌های آرام نیز با دوره‌هایی که بازدهی نرخ ارز از روند افزایشی ملایمی برخوردار است، منطبق هستند. با بازبینی الگو نسبت به انواع تصریح‌های ممکن و ترکیب‌های متغیرهای کنترل، الگوی طراحی شده از استحکام کافی برخوردار است.

Rational Speculative Bubbles in Iran Informal Exchange Rate and Currency Crisis: Timevarying probabilities Markov regime switching approach

The purpose of this paper is identifying speculative rational bubbles and applying early warning indices to illustrate these bubbles in USD/IRR informal exchange rate during volatile period of March 2011 to September 2018. The deviation of the exchange rate from fundamental values which is known as bubble may occur as a result of a speculative attack to the value of local currency which, if the authorities do not defend the value of the national currency, will lead to a currency crisis. Therefore, it is very important for policymakers to correctly identify bubble periods to intervene timely in the foreign exchange market and to prevent deviation of exchange rate from its fundamental value. For this purpose, rational speculative bubbles modeling using Markov regimeswitching model with timevarying probabilities including dormant, collapsing and explosive regimes with high ability in identifying the time of formation and collapsing of bubbles has been done. In our model, the sanction index and changes in foreign exchange reserves are early warning indicators. The sanction index is the cause of speculative demand in the informal foreign exchange market over the period covered by this study which, coupled with central bank interventions to reduce the pressure on the foreign exchange market, have been able to explain recent currency speculative bubbles. Our results confirm that rational speculative bubbles exist in USD/IRR informal exchange rate. Based on our results, time intervals identified as explosive regime are exactly contemporaneous with currency crisis periods. On the other hand, collapsing regimes tend to coincide with postcrisis periods. Dormant regimes identified in this study correspond to periods that the exchange rate return has a mild increasing trend. Comparing designed model to other specifications display sufficient robustness in the presented model.