تحلیل تاثیر «جهل» بر تحقق شبهه دارئه کیفر در نظام تقنینی و قضایی ایران

در نظام های کیفری جعل «فرض آگاهی بر حکم قانونی» و ارزش اثباتی آن به دلیل استثناهای نسبتاً فراوان و نقض عدالت و انصاف، کارکرد عامّ خود را از دست داده است. در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 به‌دلیل ارتباط بین جهل با مقوله دیگری با عنوان «شبهه»، انعطاف بیشتری در برابر پذیرش جهل به‌عنوان عذر قانونی به چشم می خورد. با این حال، معیار روشنی برای تشخیص موارد تاثیر جهل بر شبهه دارئه در مواد 120 و 121 ق.م.ا مقرّر نشده است.همچنین، در برخی منابع فقهی، جهل یکی از موانع مسئولیت کیفری عنوان شده است، امّا در شرایط مسموع بودن ادعای جهل، یعنی جنبه ثبوتی، اختلاف نظرهایی وجود دارد. نقش مولفه هایی مانندِ: «ملتفت نبودن به وجود حکم قانونی»،«فرصت و امکان متعارف برای تحصیل علم»،«استفسار و تلاش برای دریافت حکم صحیح قانونی» و «ابتنایِ باور مرتکب بر اسباب معقول» در تعیین شرایط «جهلِ بخشوده شده» قابل ملاحظه است. قائلان پذیرش ادعای جهل به‌عنوان شبهه دارئه نیز از حیث اثباتی، معیارهای گوناگونی مانند «تقصیری نبودن» یا «صادقانه یا منطقی بودن باور مرتکب» و یا «غیرقابل اجتناب بودن جهل» را مطرح کرده و اغلب فقها نیز عذر شرعی محسوب شدن جهل را شرط دانسته اند. آنچه به‌عنوان نتیجه از پژوهش حاصل می شود آن است که تحقّق معذوریت عرفی که ناشی از توجه به کرامت ذاتی انسان است، روح تسامح کیفری و عدول از رویکرد سزاگرایی را در قانون مجازات اسلامی 1392 می پروراند.

analysis of the effect of ignorance on realization the al-dar rule in the legislative and judicial system of iran

in penal systems, presumption of knowledge of law and its probative value have lost its general function,due to relatively numerous exceptions and violations of justice and fairness. in the islamic penal code adopted in 2013,because of the connection between ignorance and another category called suspicion,there is more flexibility in accepting ignorance as a legal excuse.however,in articles 120 and 121, clear criterion for detecting the effects of ignorance on suspicion haven’t been established.in some jurisprudential sources, ignorance is one of the barriers to criminal liability, but there are disagreements in terms of the admissibility of the claim of ignorance. the role of components such as, unawareness of the legal statement, have reasonable opportunity and possibility to obtain knowledge, trying to reach the accurate legal sentence and basing defendant’s belief on reasonable cause, is remarkable in determining the terms forgiven ignorance.jurisprudents who accept the claim of ignorance as suspicion, have set different criteria like, inculpable , honest and reasonable belief or inevitable ignorance.as a result, realizing canonical excuse, which is due to the consideration of the inherent  human dignity, develope criminal tolerance and avoiding the retributive theories in the islamic penal code.