اصل قابل استماع بودن دعاوی در فقه اسلامی و حقوق ایران

اصل قابل‌استماع بودن دعاوی یکی از اصول حاکم برحقوق دعاوی محسوب می‌شود. بر طبق این اصل که هم در فقه وهم در حقوق ایران(البته به‌صورت غیرمستقیم) پیش‌بینی شده، دادگاهحقوقی باید از ایرادات و نقص‌‌‌‌های جزیی و قابل‌ترمیم عبورکند و در نتیجه دعوا را به سمت حرکت در ماهیت دعوا (فصل خصومت یا کشف حقیقت)پیش ببرد. از نظر فقهی استماع دعوا واجب است و قاضی نصبشده تا رای صادر کند. امری که مقدمۀ آن استماع دعاوی است. بنابراین دادگاه حقوقی با تفسیر دعوا و نیز دعوت از خواهان جهت ادای توضیح، دعوا را به سمت قابل‌استماع بودن حرکت می‌دهد. در حقوق ایران نیز علی‌رغم اینکه این اصل به‌صراحت در قوانین دادرسی مورد اشاره قرار نگرفته، اما با ملاحظۀ اصل 167، 159 و 34 قانون اساسی و نیز مادۀ 3 قانون آیین دادرسی مدنی می‌توان این اصل را پذیرفت. در واقع قانون‌گذار با بیان اینکه دادگاه باید نسبت به فصل خصومت اقدام کند به ضرورت استماع دعوا به‌طور ضمنی نیز حکم نموده است