آثار جانبی مرتبط با محیط‌زیست در حقوق ایران

گفته می‌شود آثار جانبی، پیامد اقدامی است که بر دیگران به شکل سود یا هزینه وارد می‌شود بدون اینکه در قیمت بازاری کالا محاسبه شده باشد و معمولاً غیرعمدی و غیرانتخابی است. در این نوشتار با استفاده از روش توصیفی تحلیلی به این پرسش اصلی پاسخ داده شده است: الگوی نظام حقوقی ایران برای مقابله با آثار جانبی مرتبط با محیط‌زیست چیست؟ بیشترین تاکید الگوی «مجوزها» بوده است یا الگوی «مجازات‌ها»؟ یافته‌های تحقیق آن است که اولاً؛ توجه اساسیِ نظام قانون‌گذاری ایران به «الگوی مجازات‌‌محور» معطوف است و الگوی مجوزها نهادینه نشده است. بنابراین الگویِ اخیر با موانعی زیادی روبه‌روست. چنین رویکردی با اهداف اصلی قوۀقضاییه (بندهای 2 و 5 اصل 156 قانون اساسی) منافات دارد. ثانیاً؛ در به‌کارگیری ابزارهای مقابله با آثار جانبی از همۀ ابزارها به‌صورت متوازن استفاده نشده و برخی ابزارها، به‌ویژه ابزارهای بازار محور جایگاه بسیار نازلی دارند. ثالثاً؛ هرچند ابزارهای «دوست‌دارمحیط‌زیست» در برخی از اسناد قانونی ذکر شده است اما در مقابل در برخی از اسناد، اصول حقوقیِ دوست‌دارِمحیط‌زیست به حاشیه رفته است و در نتیجه مالیات‌‌های سبز نزد نظام قانون‌گذاری ما جایگاه شایسته‌ای را پیدا نکرده است.