جایگاه وجودی قلب در نفس‌شناسی صدرا

هدف: این مقاله در پیِ پیشنهاد طرحی برای تعیین دقیق جایگاه وجودی قلب در نفس‌شناسی ملاصدرا بوده است. روش: این مقاله از روش تحلیلی توصیفی انجام شده است. یافته‌ها: در نفس‌شناسی ملاصدرا، جایگاه دقیق و واضحی برای مرتبۀ قلب(یا دل که دوست داشتن به آن منسوب است) لحاظ نشده است و تعریف قلب به نفس ناطقه، در نظری عمیق بنا به دلایلی که ذکر خواهد شد، نمی‌تواند چندان قانع‌کننده باشد. از آنجا که در این حکمت، رابطۀ نفس با نیروهای آن به تجلّی تبیین می‌شود؛ می‌توان به دلالت قراین، مرتبۀ قلب را به عنوانِ نیرویی از نیروهای وجودیِ انسان، مرتبۀ متوسط از نفس که هم‌عرض با عقل است، لحاظ کرد و آن را مظهرِ تجلّیاتِ حبّیِ روح دانست. نتیجه گیری: به طور اجمال، سه مرتبۀ 1. روح، 2. عقل و دل، 3. حواس و به تفصیل، پنج مرتبۀ 1. روح، 2. نفس، 3. عقل و دل 4. خیال، وهم، حس مشترک و...، 5. حواس پنج‌گانه، قابلِ طرح است که از بالا به پایین بر همدیگر مترتب‌اند. این سیر، نمادی است بر سیرِ نزولیِ وحدت به کثرت و سیرِ صعودی کثرت به وحدت؛ تعبیری که ملاصدرا طی آن، وجود انسان را مَثَلی بر وجود عالم و شئون باری تعالی می‌داند.