امکان‌سنجی تحقّق علوم انسانی اسلامی در پرتو ارزیابی رویکردهای گوناگون پیرامون رابطۀ علم و دین

هدف: کاستی‌های علوم انسانی، موجب شکل‌گیری ضرورت تحول علوم انسانی در قالب تحقق علوم انسانی اسلامی در جوامع مسلمان شده است. امر مبنایی در تحقق آن، نوع رابطۀ علم و دین است. مسئلۀ مقاله پیش‌رو این بود که چه نوع رویکردهایی پیرامون رابطۀ علم و دین، مبانی لازم را برای تحقق علوم انسانی اسلامی فراهم می‌آورند. روش: از آنجا که ارزیابی این امر زمانی میسّر می‌شود که بتوان رویکردهای گوناگون را با معیاری علمی و متفق‌علیه سامان بخشید، معیار تقسیم بر اساس روابط چهارگانۀ منطقی انتخاب‌شده و کلان‎دیدگاههای موجود ذیل هر رابطه، ارائه و نقّادی شده‌اند. این مطالعه با روش کتابخانه‌ای آغاز شد و در قالب روش تحلیلی و انتقادی ادامه یافت. یافته‌ها: این پژوهش نشان داد رویکردهایی که به تباین، تساوی یا عموم و خصوص مطلق بین علم و دین منجر می‌شوند، تحقق علوم انسانی اسلامی را منسد یا محدود می‌کنند. نتیجه‌گیری: مطابق دلایلی که در متن آمده است، رویکرد تداخل روشمند با ارائۀ تعریف دقیق از علم و دین، جاگذاری درست گزاره‌های تبیینی و هنجاری، بهره‌مندی از تعدد روشی در استنتاج علوم و...، نتایج مثبتی را در تحقق علوم انسانی اسلامی در دوران گذار از علوم سکولار به دست می‌دهد.

assessing the feasibility of establishing islamic humanities through evaluating diverse approaches to the science-religion relationship

aim:the deficiencies in the humanities have necessitated the transformation of these disciplines into islamic humanities within muslim societies. a fundamental aspect in its realization is the nature of the relationship between science and religion. the central question of this paper is as follows: which types of approaches to the relationship between science and religion provide the necessary foundations for the realization of islamic humanities?method: since the evaluation of this matter is feasible only when various approaches are organized based on a scientific and consensual criterion, the division criterion was selected based on the four logical relations, and the overarching perspectives within each relation were presented and critiqued.this study was initiated using a library-based method and continued in the form of an analytical and critical approach.results:this research demonstrates that approaches leading to contradiction, equivalence, or absolute generality and specificity between science and religion hinder or limit the realization of islamic humanities.conclusion:according to the reasons mentioned in the text, the methodological interference approach, by providing a precise definition of science and religion, correctly placing explanatory and normative propositions, and utilizing multiple methods in the derivation of sciences, yields positive results in the realization of islamic humanities during the transition from secular sciences.