تحلیل انتقادی عوامل شکل ‌گیری نظریۀ تفسیر ادبی امین خولی

هدف: هدف این مقاله، واکاوی عوامل شکل‌گیری نظریۀ تفسیر ادبی امین خولی، نواندیش مصری بود. وی، قرآن را متنی ادبی و در عین حال وحیانی و مقدس می‌دانست که باید همانند متون ادبی انسانی فهم شود. او هدفِ نزول قرآن را هدایت و هدفِ تفسیر را فهم ادبی و آن را مقدّم بر تمامی فهم‌ها معرفی کرد. این شیوه موجب شد وی میان قرآن‌پژوهان مصری و ایرانی، طرفداران و منتقدانی داشته باشد. نواندیشان، وی را متعصب به سنّت می‌دانند و سنّتیان، وی را به نواندیشی و سنّت‌گریزی متهم می‌کنند. این چالش، ضرورت بررسی عوامل شکل‌گیری این نظریه را روشن کرد. روش: مقالۀ حاضر به روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد انتقادی، عوامل پیدایش نظریۀ امین خولی را بررسی کرد. یافته‌ها: خولی تحت تاثیر ویژگی‌های شخصیتی، جنبش ادبی مصر و رومانتیسیسم عربی، با الهام از آرای عبده و طه حسین، از مطالعات زبان‌شناسی غربی و پژوهشهای عهدینی بهره گرفته و در طراحی نظریۀ تفسیر ادبی، با در نظر داشتن آثار جاحظ، جرجانی و شاطبی، ریشۀ این نظریه را در اندیشۀ متقدمان نشان داده است. نتیجه‌گیری: شناسایی عوامل شکل‌گیری این نظریه و بعضاً بیان اشکالات مرتبط با آن، موجب شد زمینه برای نقد علمی و منصفانه میسّر ‌شود.

a critical analysis of the formation factors of amin al-khouli’s theory of literary interpretation

aim: the purpose of this article is to analyze the formation factors of the theory of literary interpretation by amin al-khouli, an egyptian intellectual. he viewed the qur’an as a literary and simultaneously revelational and sacred text that ought to be comprehended like human literary texts. he introduced the purpose of the revelation of the qur’an to be guidance, and the purpose of interpretation to be literary comprehension which he deemed prior to all understandings. this method made him gain advocates and critics among egyptian and iranian qur’an scholars. intellectuals regard him as fanatical about tradition and traditionalists accuse him of intellectualism and shunning tradition. this challenge clarified the necessity of investigating the factors and roots of the formation of this theory. method: the present article investigated the factors behind the emergence of amin al-khouli’s theory, using the descriptive-analytical method with a critical approach. results: al-khouli, under the influence of personality traits, the egyptian literary movement, and arabic romanticism, and inspired by the opinions of abdu and taha hussein, has drawn upon western linguistic studies and testamentary research, and in light of the works of al-jahiz, al-jurjani, and al-shatibi in designing the theory of literary interpretation, has indicated the roots of this theory in the thoughts of the forerunners. conclusion: the identification of the formation factors of this theory and the occasional statement of the problems related to it prepared the ground for scientific and equitable criticism.