بررسی رای ابن‏سینا و خواجه نصیرالدین توسی در «علم و غایت قوای طبیعی»

فخررازی در شرح خود بر اشارات مسئله علم و غایت داشتن قوای طبیعی را مورد اشکال قرار می‏دهد. خواجه نصیر الدین توسی در پاسخ به او دو نکته ذکر می‏کند. اول) غایت مقتضای ذات طبیعت است. دوم) قوای طبیعی شعورٌ مایی دارند. یافته‏های ما در این تحقیق نشان می‏دهد به کار بردن تعبیر شعورٌ ما برای قوای طبیعی در حکمت مشا اختصاص به خواجه نصیر دارد و در آثار ابن‏سینا یافت نمی‏شود. درباره پاسخ‏های این دو فیلسوف به مسئله علم و غایت قوای طبیعی نیز می‏توان گفت ابن‏سینا در مسئله علم و غایت قوای طبیعی سخن واحدی ندارد. او در الهیات شفا، فاعل‏های جسمانی را فاقد ادراک و اراده می‏داند که فعل یکنواخت دارند. اما در نمط هشتم اشارات به وجود شوق و عشق طبیعی یا ارادی برای اشیا جسمانی قائل است. در طبیعیات شفا اگرچه مجموع طبیعت را غایتمند خوانده اما شوق هیولی به صورت را رد می‏کند. در رساله درباره عشق برای هیولی، صورت و اعراض عشق غریزی و فطری ثابت می‏کند. خواجه توسی نیز اگرچه غایتمند بودن مجموعه طبیعت را پذیرفته است اما درباره وجود شعورٌما برای قوای طبیعی توضیحی ارائه نمی‏کند. براساس استنباط ما، آنچه این‏دو فیلسوف به عنوان غایت قوای طبیعی مطرح کرده‏اند به ماینتهی الیه الحرکه شبیه‏تر است تا مابه الحرکه، همچنین می‏توان غایت را به مبادی عالیه قوای طبیعی نسبت داد تا فاعل‏های جسمانی؛ سیر به سوی معشوق حقیقی، از نگاه ابن‏سینا ذاتی همه موجودات ولو بدون علم و اراده است. به کاربردن تعبیر شعورٌما برای قوای طبیعی در حکمت مشاء اختصاص به خواجه نصیر دارد و در آثار ابن سینا یافت نمی شود . ابن سینا در مسئله ی علم و غایت قوای طبیعی سخن واحدی ندارد. او در الهیات شفا فاعل های جسمانی را فاقد ادراک و اراده می داند که فعل یکنواخت دارند. اما در نمط هشتم اشارات به وجود شوق و عشق طبیعی یا ارادی برای اشیاء جسمانی قائل است. در طبیعیات شفا اگرچه مجموع طبیعت را غایتمند خوانده، اماشوق هیولی به صورت را رد می کند. در رساله ی درباره ی عشق برای هیولی، صورت و اعراض، عشق غریزی و فطری ثابت می کند. خواجه ی توسی نیز اگرچه غایتمندبودن مجموعه ی طبیعت را پذیرفته است، درباره ی وجود شعورمٌا برای قوای طبیعی توضیحی ارائه نمی کند. برطبق استنباط ما و بر اساس روش احصا و تحلیل داده های مربوط و مقایسه و ارزیابی آنها می توان گفت آنچه این دو فیلسوف غایت قوای طبیعی نامیده اند به ماینتهیالیه الحرکه شبیهتر است تا مابه الحرکه ، همچنین میتوان غایت را به مبادی عالیه قوای طبیعی نسبت داد تا فاعل های جسمنا ی. سیر به سوی معشوق حقیقی ، از نگاه ابن سینا ، ذاتیِ همه ی موجودات ولو بدون علم و اراده است. .

examining the opinion of ibn sina and khwaja nasir al-din tusi in “science and purpose of natural forcesˮ

applying the phrase kind of consciousness to natural forces in peripatetic philosophy is reserved for tusi and is not found in ibn sina's works. ibn sina does not have a single opinion on this issue (consciousness and the purpose of natural forces). in the ilahiat al-shifa, he considers physical agents to be devoid of perception and will, which have a uniform action. however, in the eighth chapter of isharat, he refers to the existence of natural or voluntary passion and love for physical objects. in tabiiat al-shifa, although the totality of nature is considered to have some purposes, it rejects the hyle passion for the form. in the treatise on love, he proves instinctive and natural love for hyle, forma, and accident. even though tusi accepts some purposes for the whole of nature, it does not explain the existence of some kind of consciousness for natural forces. according to our inference and based on the method of statistical analysis of related data and their comparison and evaluation, it can be said that what these two philosophers have proposed as the purpose of natural forces is more similar to the end of the movement than to the cause of the movement, as well the purpose can be attributed to the higher principles of natural forces rather than physical actors; according to ibn sina, the journey towards the true lover is inherent in all beings, even without consciousness and will.