عاملیّت انسان با تاکید بر نقش نیّت در تشخّص عمل در چشم‌انداز حکمت متعالیه

مسئلهٔ ی عاملیّت انسان به این معنا که انسان، واجد عمل است؛ عملی که از آن اوست و می‌توان آن را به وی انتساب داد، در علوم انسانی چنان پراهمیت است که می‌توان ملاک تقسیم‌بندی جریان‌های بزرگ علوم انسانی را در نقشی جستجو کرد که به عامل می‌دهند. به بیان دیگر، شناسایی دانش‌های انسانی، قبل از هر چیز، مستلزم شناسایی انسان کنشگر است و انسان از آن حیث که عامل، کنشگر و پدیده‌ساز است، موضوع این علوم قرار می‌گیرد؛ اما توصیف انسان به «عامل» و قائل شدن به «عاملیّت» او، در گرو تبیین ما از چیستی و تشخّص «عمل» است. پژوهش حاضر با رویکرد حِکمی و بر اساس آنچه از مبانی حکمت متعالیه برمی‌آید، ابتدا به تبیین حقیقت نیّت با توجّه به دو سرفصل و کلیدواژهٔ فلسفی متناظر با آن یعنی «علّت غائی» و «اختیار» می‌پردازد و بر همین اساس نقش آن در تشخّص عمل را پی می‌گیرد و در نهایت، نشان می‌دهد نیّت به عنوان اوّلین فعل همواره‌اختیاری در سلسله مبادی افعال اختیاری انسان از طرفی، و نیز علّت غائی عمل او از طرف دیگر، با معیّن کردن کیفیّت ارتباط و اتّحاد مختارانهٔ عامل با لایه‌های نفس اطلاقی خویش، تمام هویّت و تشخّص عمل را شکل می‌دهد و بنابراین عاملیّت انسان از لحاظ کمّ و کیف، با نیّت او از انجام عمل گره خورده است.

human agency with the emphasis on the role of intention in the individuation of action in the perspective of transcendental wisdom

the issue of human agency _ in the sense that human being is possess action; the act which belongs to him and can be attributed to him _, is so important in the humanities that diviation criteria of great currents can be found in its given role. in other words, human knowledges, first of all, requires the recondition of an acting human being, and since a human being is an agent, actor and phenomenon-creating, is the subject of humanities. but describing a human being as an “agentˮ and considering his “agencyˮ is completely dependent on our explanation of what “actionˮ and agency are. the present work, with a wisdom approach and based on fundamentals of transcendental wisdom, firstly explains the truth of intention by referring to two completely related headings and philosophical keywords, means “ultimate causeˮ and “free willˮ, and follow their role on action and finally, it shows intention as the first ever voluntary act in the chain of principles of human voluntary actions on the one hand, and also the ultimate cause of his action on the other hand, by determining the quality of the connection and voluntary union of the agent with the layers of his applied self, it forms the entire identity and the individuation of action and therefore human agency in terms of quality and quantity is tied to his intention to perform an action.