بررسی تطبیقی فضیلت گرایی اخلاقی از دید مولانا و خواجه نصیر الدین طوسی

نظریه ی اخلاقی مولانا و خواجه نصیر را می توان در بررسی اولیه جزء نظریه های فضیلت گرا دانست. مولانا افعال اخلاقی را برای رسیدن به نتایجی که سعادت اخروی را تامین نموده و گاه به شکل فضایل اخلاقی چون صدق و ایثار و... معرفی می کند .و در تمامی این موارد غایت را حقیقت کمال روحی انسان می داند. به همین دلیل میتوان او را فضیلت گرا دانست. خواجه نیزسعادت را برای انسان به سعادت در قوای نفس تعریف می کند و کمال قوا را در رعایت وسط می داند . از دید وی فضیلت در وسط و اعتدال است. وی فضیلت را از موجبات سعادت می داند. اما بررسی دقیق آثار این دو عالم اخلاق نشان می دهد؛ که نظر نهایی آنها امر دیگری را تایید می کند . از دیدگاه خواجه کمال انسان محدود به رعایت وسط نیست؛ بلکه سیر در مدارج طولی و نوعی حرکت ضمیر در نیل به تجرد بالفعل است. و آخرین مرتبه از مراتب سعادات «سعادت حقیقی» که همان فنا است .در واقع وی در کتب عرفانی خود ،از حد وسط ارسطویی فراتر رفته و نوعی سعادات طولی به حسب مقامات افراد را مطرح می کند.مولانا نیز هرچند در ابیاتی معیار فعل اخلاقی را این می داند که غایت آن کمال و فضیلت باشد؛ اما در نظر نهایی خود در مقام بیان انسان کامل ، می گوید اینها کسانی هستند که افعال اخلاقی خود نظیر ایثار را بی نظر به کمال و فضیلت خود، انجام می دهند.اینها اولیاء خداوندهستند و به مقام فنا رسیده اند. .بنابراین گرچه در مثنوی مولانا و نوشته های اخلاقی خواجه میتوان ساحات اخلاقی چون فضیلت گرایی و غایت گرایی را دید؛ اما از دید آنها تنها ساحت آخر ، که مرحله فنا است ساحت عالی اخلاقی معرفی می شود.

a comparative study on the virtue ethics between khawje nasir tusi and rumi

at first glance, the theories of rumi and khawaja nasir tusi in ethics appear to align with virtue theories. rumi sometimes perceives the aim of moral actions as attaining happiness in the afterlife, and at other times, in the context of virtues like honesty and self-sacrifice, positioning him as a virtue ethicist. likewise, khwaja nasir associates virtue with the felicity derived from the soul’s faculties and views the perfection of these faculties as achieving moderation. he asserts virtue as nothing but moderation, a source of happiness. in this article, we explore the exact meaning of moral virtue within khwaja nasir tousi’s mystical works and rumi’s masnavi mawani. this research, conducted using a descriptive-analytical method based on library data, demonstrates that the final view of these two ethical scholars is something other than virtue ethics. according to khwaja, human perfection isn’t confined to moderation but is a journey through longitudinal degrees towards supreme perfection. this inward journey aims for the ultimate level of happiness, termed “true happiness” or “effacement.” he transcends the aristotelian mean, proposing longitudinal happiness aligned with individuals’ spiritual stages. rumi, although emphasizing the pursuit of perfection and virtue as the yardstick for moral actions, ultimately depicts the perfect man as one performing moral deeds like sacrifice and selflessness, indifferent to perfection and virtue. hence, instances of virtue ethics and finalism are evident in both rumi’s masnavi and khwaja nasir's works; however, they concord in valuing the stage of effacement as the pinnacle of moral attainment .