معیار عوارض ذاتی در اندیشه محقق اصفهانی و علامه طباطبایی

معیارشناسی عوارض ذاتی که نقش مستقیمی در مرزبندی دانش‌ها دارد، از گذشته دور مورد گفتگو بوده، درباره‌ آن دیدگاه‌های مختلفی ارائه شده است. در این میان، شیخ محمدحسین غروی اصفهانی وشاگردش علامه طباطبایی ضمن بهره‌گیری از تراث پیشینیان، به تحلیل و ارزیابی دیدگاه مشهور میان منطق‌دانان پرداخته، تاملات ژرفی ارائه نموده‌اند. جستار حاضر می‌کوشد با روش توصیفی- تحلیلی این دو دیدگاه را با استفاده از آثار مختلف‌شان تنظیم، تقریر، مقایسه و ارزیابی نماید. از رهگذر این نوشتار آشکار می‌شود که محقق اصفهانی در مساله تمایز علوم، میان مقام تعریف و جعل تفکیک نموده، ملاک تمایز علوم در مقام تعریف را «موضوع» و در مقام جعل، «غرض» می‌داند؛ چنانکه ضمن نقد دیدگاه مشهور میان منطق‌دانان‌ و نیز نقد دیدگاه محقق خراسانی، معیار عارض ذاتی را «نفی واسطه در عروض عرفی» می‌داند. علامه طباطبایی میان علوم برهانی و غیربرهانی تفکیک نموده، تخصیص محمولات به عوارض ذاتی را ویژه علوم برهانی و مقتضای یقینی‌بودن مقدمات برهان می‌داند و بر اساس همین ویژگی به ترسیم ویژگی‌های عارض ذاتی می‌پردازد. در این دو دیدگاه علی‌رغم دقت‌های فراوانی برخی کاستی‌ها نیز وجود دارد که در مقاله حاضر بدان ها پرداخته‌ایم.

the criterion of inherent complications in the thought of mohagheg isfahani and allameh tabatabai

the criterion of the essential accident, which has a direct role in the division of sciences, has been discussed since a long time ago, and various views have been presented about it. in this regard, sheikh mohammad hossein gharavi esfahani and his student allameh tabatabai, while benefiting the legacy of the predecessors, have analyzed the prominent view among logicians and presented deep reflections. the present study attempts to organize, describe, compare, and evaluate these two views using their different works with the descriptive-analytical method. the present paper made it clear that mohaghegh isfahani distinguishes between the definition and the making in the issue of distinction of sciences, and considers the criterion of distinction of sciences as “subject” in the definition and purpose in the making; thus, while criticizing the famous view among logicians and considers it “accident” in its making. also, by criticizing the view of mohaghegh khorasani and the prominent view among the logicians, he considers the criterion of the essential accident to be “the negation of conventional mediating in occurrence”.allameh tabatabai distinguishes between discursive knowledge and non-discursive knowledge and considers the assignment of predicates to essential accidents as characteristic of discursive knowledge and, although, the necessity of the certainty of the premises of an argument. then, under this characteristic, he defines the characteristics of essential accidents. finally, despite the accuracy of these two views, some shortcomings regarding them have been discussed in this paper.