کاربست «فصل» به عنوان «حد تام» در فلسفه ی ملاصدرا

تغییر در بنیان‌های فلسفی منطق مستلزم تغییر در رویکرد مواجهه با مسائل آن و گاه نیز مستلزم تغییر در خود آن مسائل است. یکی از مباحث مهم منطق، ساختار تعریف اشیا و نقش اجناس و فصول متعدد در تعریف حدی و چگونگی چینش و ترتیب آنها است. این مقاله با استفاده از روش تحلیلی - توصیفی، با توجه به نظریۀ اصالت وجود، دیدگاه ملاصدرا دربارۀ تعریف حدی اشیا را بازخوانی و تبیین کرده و نحوۀ مواجهۀ او با دیدگاه جمهور حکما را تحلیل کرده است. بررسی تحلیلی این موضوع به این نتیجه منتهی شد که نظریۀ اصالت وجود و فروع برآمده از آن، در فلسفۀ ملاصدرا به رویکرد متفاوتی انجامیده است که در آن فصل اخیر تامین کنندۀ وحدت حقیقی ماهیت مرکب است و مواد و اجناس پیشین را به نحو بساطت و اجمال در خود گنجانده است؛ بر همین اساس، صدرالمتالهین به صراحت اظهار داشته است که در حد تام رعایت ترتیب میان مقومات ماهیت ضروری نیست، بلکه امری استحسانی است. در این رویکرد ابداعی، حد حقیقی ماهیت صرفاً فصل اخیر آن است و هر یک از اجناس و فصول پیشین به‌نحو تفصیلی با فعلیت‌های متعدد (آن‌گونه که جمهور حکما در ترکیب انضمامی ترسیم کرده‌‌اند)، مقوم شیء نیستند و خارج از حقیقت آن قرار دارند؛ در نتیجه، ذکر اجناس و فصول پیشین در تعریف حدی، از باب زیادی حد بر محدود است.

mulla sadra on the use of differentia as complete definition

change in philosophy of logic requires change in approaches to deal with the problems of logic, and sometimes yield to change in those problems themselves. one important logical issue is the structure of definition and the role of various “genera” and “differentiae” and their order in definition.according to the theory of the primacy of existence (asalat e vojud), this article by using an analitic-discriptive method, rereads and explains mulla sadra’s view on “definition” and analyzes how he dealt with views prevalent among most arabic philosophers. an analytical study of this issue leads to the conclusion that the theory of the primacy of existence and its consequences have led to a different approach in mulla sadra’s philosophy, in which the “differentia” provides the true unity of composite quiddity, including the matters and genera of definition in its simplicity and shortness; accordingly, mulla sadra has explicitly stated that in “complete definition”, the order between the components of quiddity is not necessary but admirable. in this innovative approach, the “definition” of quiddity is merely the last differentia, and each of the detail of the earlier genera and differentiae with multiple realizations are not parts of the definiendum and are outside its truth, contrary to most of arabic philosophers. as a result, the mention of the prior genera and differentiae in a definition is superfluous to the truth of the definiendum.