قیامت عقلی از دیدگاه حکمت متعالیه

به اعتقاد صدرالمتالهین بعد از عالم الهی، سه عالم کلی تحقق دارد: عالم طبیعت، عالم خیال یا مثال و عالم عقل. از طرف دیگر در شریعت نیز به سه عالم کلی دنیا، برزخ و قیامت اشاره شده است. از دیدگاه فلاسفه دنیا با عالم طبیعت و برزخ با عالم مثال مطابقت دارد؛ اما این مطلب که قیامت متناظر با کدام مرتبه و عالم است، محل اختلاف است. برخی از فلاسفه قیامت را بازگشت به دنیا، و برخی مرتبه‌ای از مراتب عالم مثال دانسته‎اند؛ اما در این میان عبارتهایی از صدرا یافت می‎شود که دلالت بر تناظر قیامت با عالم عقل بلکه فوق عالم عقل دارد. مقاله حاضر به روش توصیفی تحلیلی و بر اساس آیات و روایات و مبانی حکمت متعالیه، به بررسی این دسته از عبارات پرداخته و در نهایت، به این دستاورد رسیده است که با توجه به دو دلیل کلی غایات و بدایات، نیز دلایل عقلی دیگری از قبیل اثبات هویت عقلی بعث، فنا، زمان و مکان قیامت، نحوۀ محاسبه و حقیقت بهشت و جهنم می‌توان گفت قیامت متناظر با عالم عقل بلکه فوق عالم عقل و متناظر با عالم الهی است و به این ترتیب آیاتی نظیر «انّا لله و انّا الیه راجعون» و «الا الی الله تصیر الامور»، به نحو حقیقی و بدون مجاز معنا می‌یابد.

rational resurrection in transcendent theosophy

according to sadr al-muta'allehin, after the divine world, there are three general worlds: the world of nature, the archetypal world of the world of imagination, and the world of intellect. on the other hand, the revelation generally refers to the three worlds: this fleeting world, the intermediate world, and resurrection. from the viewpoint of philosophers, this fleeting world corresponds to the world of nature and the intermediate world to the archetypal world; but the issue of which level and world the resurrection corresponds to is a point of contention. some philosophers have considered the resurrection as a return to this world, and some have considered it as a level of the world of imagination; but in the meantime, there are phrases from sadra that indicate the correspondence of resurrection with the world of intellect, or even higher than that world. the present article has studied this group of expressions in a descriptive-analytical method based on verses, narrations, and principles of transcendent wisdom, and finally, has concluded that due to two general reasons, namely ends and beginnings, as well as other rational reasons such as proving the intellectual identity of uprising, annihilation, time and place of resurrection, and the method of reckoning and the identity of heaven and hell, can be said that resurrection corresponds to the world of intellect, or in the higher level, corresponds to the divine world, and thus, verses such as we belong to allah and to him we shall return and surely, to allah all things return find their true meaning without any metaphoric meaning.