نقش تعلیل فلسفی در توصیف علمی از منظر حکمت سینوی: با تاکید بر آموزه‌های طبّی

نسبت میان علم و فلسفه از وجوه گوناگونی قابل بررسی است؛ یکی از این وجوه، پرسش از نسبت میان توصیف علمی و تعلیل فلسفی است. پیروان دیدگاه تجربه‌گرا بر این باور اند که میان پرسش از چرایی پدیده‌ها در مقام تعلیل، و چگونگی آن‌ها، در مقام توصیف، نسبتی وجود ندارد و مرزهای علم طبیعی، مستقل از فلسفه است. در این میان بازخوانی اندیشۀ حکیمانی چون ابن‌سینا، که توامان از دانش حکمت و علوم طبیعی بهره‌مند بودند، می‌تواند برای رهیافت‌های جدید در نسبت میان علم و فلسفه راهگشا باشد. در نظام حکمت سینوی، مقام تعلیل از مقام توصیف تمایزاتی دارد، اما از آن مستقل نیست. شیوۀ تعلیل فلسفی، چه در فلسفۀ الهی و چه در فلسفۀ طبیعی، در شیوۀ توصیف علمی اثرگذار است و از حیث روش‌شناختی، توصیف در برابر تجویز قرار می‌گیرد و نه تعلیل. بر این اساس بدون داشتن الگوی مشخص از روابط علّی – معلولی، نمی‌توان توصیف روشمندی از پدیده‌های طبیعی و علمی ارائه داد. ویژگی‌های اساسی در این الگوی علّی شامل: تمایز علیّت بالذّات از بالعرض، علیّت قریب از بعید، علیّت مرکب از بسیط، علیّت بالقوه از بالفعل و همچنین اثرگذاری نسبت میان علل، در اسناددهی و استدلال‌آوری علمی است.

the role of philosophical explanation in scientific description from the viewpoint of avicennian philosophy with emphasis on medical teachings

the relationship between science and philosophy can be examined from various aspects; one of them is the question of the relationship between &scientific description& and &philosophical explanation.& empiricists believe that there is no relation between the question of why phenomena are in the position of explanation, and how they are in the position of description and that the boundaries of natural science are independent of metaphysical and physical philosophy. in the meantime, paying attention to the thoughts of avicenna, who was familiar with both philosophy and natural science, can be useful. in the avicennian philosophy, explanation differs from the description, but it is not independent. the method of philosophical explanation, both in metaphysical philosophy and in physical philosophy, is effective in the method of scientific description. thus, methodologically, description is the opposite of prescription, not explanation. accordingly, without having any model of causal relations, it is not possible to provide a methodical description of natural and scientific phenomena. the main features of this causal model include: distinguishing between causal and intrinsic causality, near and far causality, simple and compound causality, potential and actual causality, and also the effect of causal relations in scientific attribution and reasoning.