بررسی تطبیقی رابطه‌ی علم و دین از دیدگاه آیت‌الله مصباح و ایان باربور

رابطه‌ی میان علم و دین از دغدغه‌های مهم اندیشمندان در قرون اخیر بوده است. طرح این مساله در مغرب‌زمین، به‌صورت جدی از رنسانس آغاز شد و دامنه‌ی آن به همه‌ی کشورهای جهان، ازجمله کشورهای اسلامی رسید. مصباح، فیلسوف و اندیشمند اسلامی، بنابر مبانی خویش، ازجمله مبناگروی فلسفی همراه با نسبیت معقول، مقبولیت پارادایم به معنای مبنای اندیشه، پذیرش تجربه به معنای وحی و الهام شدن به افراد معصوم، پذیرش انحصار در حقانیت همراه با پلورالیسم رستگاری و پلورالیسم رفتاری، پذیرش قواعد عمومی محاوره و تفاهم و پیش‌زمینه‌های بایسته و حکمت متعالیه، دیدگاه تعاضد را برمی‌گزیند. باربور نیز که فیلسوف و فیزیک‌دان مغرب‌زمین است، با تکیه‌ی بر مبانی خویش، ازجمله توازی‌های روش‌شناختی علم و دین، رئالیسم انتقادی، مقبولیت پاردایم به معنای چارچوب ذهنی، تجربه‌ی دینی، پلورالیسم دینی، هرمنوتیک فلسفی و فلسفه‌ی پویشی، دیدگاه تلفیق را انتخاب می‌کند. آیت‌الله مصباح به تفکیک سطوح معرفت ازلحاظ ارزش‌شناختی، پذیرش چندلایه‌ای‌بودن معرفت، و ضرورت تحلیل نظام‌مند پدیده‌ها رهنمون می‌شود، اما باربور در دام نسبیت و شکاکیت گرفتار می‌آید.

The Comparative Studying of the Relations between Science and Religion in Ian Barbour and Mesbah’s Perspective

The relation between science and religion has been one of the most important disturbance of scientists in recent centuries. Expressing thus issue was started in west countries since renaissance seriously and it expanded to all countries even Islamic countries. Mesbah as a philosopher and an Islamic scientist chooses completion idea which is based on his basis; e.g.  philosophical foundations with reasonable relativity, paradigm acceptance which means thought basis, experience acceptance which means revelation and inspiration by innocent, monopoly on legitimacy acceptance with salvations pluralism and behavioral pluralism, general rules of conversation acceptance agreement and required backgrounds and transcendent wisdom. Also, Ian Barbour as a philosopher and a western physicist chooses compilation idea which is based on his basis; e.g.   science and religion methodology parallelisms, critical realism, paradigm acceptance which means mindset, religious experience, religious pluralism, philosophic hermeneutic and scanning philosophy. Mesbah leads to separate levels of knowledge in case of its value recognizing and to accept that knowledge is multilevel and is necessary to face systematically in phenomena analysis, but Barbour works on relativity.