تحلیل مساله‌ی حقانیت و نجات براساس رویکرد تشکیکی

درباب چگونگی حقانیت و نجات از منظر ادیان، عمدتاً سه رویکرد انحصارگرایی، شمول‌گرایی و کثرت‌گرایی مطرح هستند که هریک مزایا و معایب خودش را دارد. رویکرد تشکیکی بدیل جدیدی است که مطرح می‌شود و تلاش دارد تا ضمن عاری‌بودن از مشکلات نظریات مزبور، مزایای آن‌ها را هم داشته باشد. البته بین این رویکرد و شمول‌گرایی دینی، به‌ویژه در سنت اسلامی، شباهت بسیاری وجود دارد، ولی لزوماً یکی نیستند. در این رویکرد، شناخت حقیقت مطلق الهی و کلیت آموزه‌های ادیان و نیز گشودگی راه سعادت و نجات، به طریق تشکیکی تبیین می‌شود، به‌این‌صورت که همه‌ی ادیان الهی و گاه برخی ادیان غیرالهی، از حقیقت مطلق و طریق نجات، به‌طور تشکیکی و سلسله‌وار بهره‌مند‌ند، با این تفاوت که هر دین متاخر الهی، مانند اسلام، کمالات ادیان پیشین را دارد و حاوی برخی آموزه‌های جدیدی است که ممکن است در ادیان قبلی وجود نداشته باشند؛ علاوه‌بر اینکه همه‌ی ادیان الهی، به‌ویژه در سطح باورهای بنیادی، بیشترین اشتراک تشکیکی را دارند. پس به تناسب بهره‌مندی تشکیکی پیروان ادیان از حقیقت، راه نجات هم برای آنان گشوده است. در این زمینه، با استناد به قرآن، مولفه‌هایی چون وحدت تشکیکی در وحی، صراط مستقیم، حقیقت تشکیکی اسلام، تنوع باورهای دینی و نیز اهمیت صفات جمال و رحمانیت الهی می‌توانند تبیین‌کننده‌ی ویژگی منطقی رویکرد تشکیکی به مساله‌ی حقانیت و نجات باشند. در این مقاله، ضمن اینکه یافتن رویکردی کارآمد برای پاسخ‌گویی منطقی به پرسش حقانیت و نجات از منظر ادیان، مهم شمرده شده است، تلاش شده تا رویکرد تشکیکی به محک آزمون گذاشته شود.

Analysis of the Problem of Rightfulness and Salvation Based on Analogical Gradation Approach

Regarding the rightfulness and salvation within the perspective of religions, there are mainly three approaches of exclusivism, inclusiveness and pluralism, each of which has its own merits and demerits. The analogical gradation approach is proposed as a new alternative theory which attempts to be free from those demerits but possess the merits. Of course, there are many similarities between this approach and religious inclusiveness, especially in the Islamic tradition, but they are not necessarily the same. In this approach, recognizing the absolute divine truth, the totality of religions’ teachings, openness of prosperity and salvation are gradually explained, such that all divine religions, and sometimes some nondivine religions, benefit from the absolute truth and the way of salvation in a gradual and hierarchical manner. However, it is different in that every later divine religion, such as Islam, has the perfections of the earlier religions and contains some new teachings that may not exist in others. In addition, all divine religions share the most gradual commonality especially in regard to fundamental beliefs. Therefore, the extent to which the followers of religions benefit from the truth, they have proportionate access to the way of salvation. In this regard, by referring to the holy Quran, such factors as graded unity of revelation, straightforwardness, the graded reality of Islam, plurality of religious beliefs, and the importance of the divine beauty and compassion can explain the rational feature of the analogical gradation approach to the study of rightfulness and salvation. In this article, while seeking an effective approach to rationally answer the question of rightfulness and salvation within the perspectives of religions is deemed important, an attempt is made to examine the analogical gradation approach.