زبان آنالوژیک و زبان استعاری در تفسیر صفات مشترک انسانی و الوهی در تفسیر محاسن التاویل

تفسیر صفات مشترک انسانی و الوهی از معضلات اساسی در فلسفه و کلام اسلامی است. مفسران نیز همچون فلاسفه، در تفسیر این صفات وحدت رویه ندارند و به روش‌های متعددی به تفسیر پرداخته‌اند. جمال‌الدین قاسمی مفسری منتسب و مشهور به سلفی‌گری است که در تaفسیر صفات مشترک انسانی و الوهی رویکردی خاص دارد. قضاوت درباره‌ی حقیقت باور قاسمی در تفسیر صفات، مشکل به نظر می‌رسد؛ زیرا در تفسیرش، با نقل گسترده‌ی سخنان سلف، در صدد تصویب بی‌چون‌وچرای مکتب اثبات است؛ اما ازدیگرسو، میل وی به تاویل و صنایع ادبی (نظیر مجاز و استعاره) و علاقه‌اش به نظرات زمخشری و آلوسی، در تقابل با اثبات‌گرایی اوست. قاسمی اینکه ابن‌تیمیه مجاز را به‌صورت جدی انکار می‌کند، کم‌رنگ جلوه می‌دهد و اشکال دیدگاه وی درخصوص جسمانیت ذات الهی را تخفیف می‌دهد و حتی بر آن است تا اختلاف میان منکران و مویدان مجاز را اختلافی لفظی معرفی کند. اثبات بلاکیف برخی صفات، و تاویل دیگر صفات و تمایل به نزدیک‌کردن مکتب اثبات و تاویل، حاکی از تمایزی است که او بین این دسته از صفات قائل است و براساس تفاوت صفات، گاه با زبان استعاری و گاه با زبان آنالوژیک (یعنی تشابه در عین تفاوت) سخن می‌گوید.

Analogy and Figures of Speech in the Interpretation of Common Human and Divine Attributes within Mahaseno Ta’vil

The interpretation of common human and divine attributes is one of the basic problems in Islamic philosophy and theology. Commentators, like philosophers, are not consistent in interpreting these attributes and have interpreted them differently. Jamaluddin Ghasemi, a wellknown commentator on Salafism, takes a special approach to interpreting common human and divine attributes. Judging the veracity of Ghasemi’s beliefs in interpreting the attributes seems difficult since in his interpretation, by quoting extensively the words of his predecessors, he seeks the unequivocal approval of positivism. On the other hand, his desire for the interpretation of figures of speech and interest in Zamakhshari and Alusi’s views are at odds with his positivism. He downplays the seriousness of Ibne Taymiyyah’s denial of metaphorical expression, alleviates the problem in his view of the physicality of the divine essence, and even aims to render the difference between the deniers and believers of metaphorical expression a verbal one. The affirmation of some attributes using “Balakeif” rule, interpretation of attributes and the tendency to approximate positivism to interpretation represent a distinctive feature between the two groups of the attributes, and based on the differences among the attributes, he talks about them by alterantively using analogy (similar but different simultaneously) and metaphorical expression.