بررسی تطبیقی عقاید کلامی اخوان‌الصفاء با آرای شّریف مرتضی (مطالعه‌ی موردی: مهم‌ترین محورهای اختلافی)

در قرون میانه‌ی اسلامی، جناح‌های مذهبی متفاوتی در بغداد حضور و فعالیت علمی داشتند. مشرب علمی بعضی از این گروه‌های مذهبی، نظیر جماعت اخوان‌الصفاء و مکتب متکلمان و محققان امامی بغداد، فلسفی و کلامی بود. با وجود آنکه مشرب علمی این دو جناح به یکدیگر نزدیک می‌نماید، اما با بررسی تطبیقی آرای این دو گروه روشن می‌شود که در بعضی از مسائل با یکدیگر اختلافات مبنایی و جدی داشتند. سیدمرتضی که برجسته‌ترین نماینده‌ی مکتب متکلمان و محققان امامی بغداد بود، در نقد عقاید سایر مکاتب از دو روش نقد مستقیم و نقد غیرمستقیم استفاده می‌کرد. او در نقد عقاید کلامی اخوان‌الصفاء از روش نقد غیرمستقیم استفاده می‌کرد. شریف مرتضی بطلان عقاید اخوان‌الصفاء را در بعضی از محورهای کلامی مهم نظیر: تناسخِ ارواح، تاویل معجزات انبیا، انکار توسل، غیبت امام المنتظر، زیارت مشاهد ائمهو اقامه‌ی عزای حسینی، ماهیت قرآن، کشف اسرار و رموز دین روشن کرد. اختلاف کلامی اخوان‌الصفاء با شریف مرتضی را باید در عللی نظیر: التقاطی‌بودن عقاید اخوان‌الصفاء، گرایش آنان به تصوف، و تفوق فلسفه بر دین نزد ایشان جستجو کرد. بااین‌وجود، از‌یک‌سو به دلیل مشرب عقل‌گرایی هر دو مکتبِ متکلمان و محققان امامی بغداد و اخوان‌الصفاء، و ازسوی‌دیگر، آزاد‌اندیشی اخوان‌الصفاء، آنان در برخی از مسائل کلامی با یکدیگر اتفاق‌نظر داشتند. سرانجام اخوان‌الصفاء به دلیل نادیده‌انگاشتن قانون حاکم بر بقا، رونق و افول مکاتب کلامی، نه‌تنها در برابر مکتب متکلمان و محققان امامی بغداد، بلکه در برابر دیگر فرق کلامی شکست خوردند.

A Comparative Analysis of Akhavan AlSafa’s Theological Beliefs with Sharif alMurtaza’s Viewpoints(A case study: the most important discrepancies)

During the Islamic Middle Ages, different religious groups were present in Baghdad and engaged in scientific activities. The scientific themes of some of these groups including the Akhavan AlSafa and the Imami School of scholars and theologians were philosophical and theological. Although their scientific themes seem to be similar, a comparative analysis of their views demonstrates that there are fundamental and serious discrepancies in some cases.     Sharif alMurtaza, who was the most prominent representative of the Baghdad school of Imami theologians and scholars, used an alternate method (direct and indirect criticism) to criticize the views of other schools. To criticize Akhavan AlSafa’s theological views, he used indirect criticism.Sharif Morteza falsified Akhavan AlSafa’s views on the following important theological themes such as: the reincarnation of souls, the interpretation of prophets’ miracles, the denial of appeal, the absence of Imam alMontazer, pilgrimage to the Imams, the mourning of Imam Husseini, the nature of the Quran, discovery of the mysteries of religion.Akhavan AlSafa and Sharif alMurtaza’s theological differences should be sought in the following reasons: the eclectic nature of the Akhavan AlSafa’s ’s views, their tendency to Sufism, and his own view of superiority of philosophy over religion. Nevertheless, due to the fact that both theological schools adopted a rationalist’s approach, and Akhavan AlSafa pursued freedom of thought, they agreed on some theological issues. Finally, the Akhavan AlSafa were defeated not only by both the school of theologians and scholars of Baghdad and the other theological sects because they disregarded the law governing survival and the publicity and decline of theological schools.