بررسی انتقادی دیدگاه غیاث‌الدین دشتکی نسبت‌به رویکرد ابن‌سینا در مساله‌ی صدور کثیر از واحد

مساله‌ی صدور کثرت از وحدت، ازجمله مباحث مهم و حیاتی و بحث‌برانگیز در میان فیلسوفان اسلامی است. ابن‌سینا با تمسک به قاعده‌ی الواحد سعی کرده است این مساله را برهانی کند. در دیدگاه وی جهات و حیثیاتِ موجود در عقل اول، سبب ایجاد دو موجود دیگر یعنی عقل دوم و فلک اول می‌شود. وی در کلامی تفصیلی، به سه جهت در عقل اول قائل می‌شود که بر اساس آن، پس از ایجاد عقل دوم، جهت دوم نفس فلک و جهت سوم جرم فلک اول را محقق می‌شود. از منظر وی، وجود حیثیات و جهات گوناگون و مختلف در عقل اول، با قاعده‌ی الواحد منافاتی ندارد؛ زیرا این جهات و حیثیاتِ متعدد و متکثر، از لوازم مرتبه‌ی وجودیِ صادر اول هستند، نه آنکه واجب‌الوجود آن‌ها را حقیقتاً صادر کرده باشد. این مساله در فیلسوفانِ پس از ابن‌سینا تاثیر بسزایی داشته است، به‌گونه‌ای که برخی اندیشمندان معتقدند طرز تبیین ابن‌سینا، با ابهام و اشکالات مختلفی مواجه است؛ ازجمله‌ی این اندیشمندان، غیاث‌الدین منصور دشتکی است. وی در کتاب الامالی به ناتمام‌بودن این استدلال ابن‌سینا اشاره کرده است. نگارنده با روش تحلیلی تطبیقی به بررسی این استدلال و کاوش در آن پرداخته است.

A Critique of Ghiasuddin Dashtaki’s Perspective Compared to Ibn Sina’s on Proliferation of Unity

Proliferation of unity is one of the most important and controversial topics among Islamic philosophers. Ibn Sina has made an attempt to rationalize this issue by relying on the principle of AlWahed. In his view, the modes in the first intellect lead to the creation of two other entities: the second intellect and the first heaven. In a detailed description, he considers three modes in the first intellect, according to which, after the creation of the second intellect, the second mode of the astral spirit and the third mode of the mass of the first heaven will be realized. In his view, the existence of different modes in the first intellect is not in conflict with the principle of AlWahed, since these numerous and multiple modes form the necessities of the first emanated existential order, not that they have necessarily been emanated from the necessary existence. This problem has had a great impact on postIbn Sina philosophers, inasmuch as some believe that Ibn Sina’s account on this issue is intermingled with various ambiguities and problems. One of these thinkers is Ghiasuddin Dashtaki. In his book (Alamali), he points out the inadequacy of Ibne Sina’s argument. The author makes use of the comparative analysis to explore and analyze Ibne Sina’s argument.