سنت اسلامی و حجیت تجربه‌ی دینی: بررسی تبیین غزالی از معرفت‌بخشی ذوق و مقایسه‌ی آن با دیدگاه آلستون درباب حجیت معرفتی تجربه‌ی دینی

استناد به تجربه‌ی دینی برای توجیه باور به خدا، و از آن مهم‌تر، کسب معرفت درباره‌ی خدا و صفات و افعال او، یکی از نظریه‌های مهمی است که در فلسفه‌ی تحلیلی دین، به نفع خداباوری و توجیه باور به وجود خدا عرضه شده است. ویلیام آلستون با اتکا به حجیت تجربه‌ی دینی و تاکید بر جنبه‌ی معرفتی آن، کوشید برای توجیه باور به خدا، مبنایی تعریف کند و با استناد به همانندی‌های تجربه‌ی دینی با تجربه‌ی حسی، حجیت این نوع تجربه را اثبات کند. برخلاف نظریه‌ی آلستون، ویلیام جیمز بر جنبه‌ی احساسی تجربه‌ی دینی تاکید می‌کند و به تاثیر عملی آن در بهبود زندگی صاحب‌تجربه توجه دارد. جیمز در تعریف خود از تجربه‌ی دینی، به نمونه‌هایی از سنت اسلامی نیز اشاره کرده و دراین‌باره مخصوصاً به آرای غزالی استناد کرده است. بعضی از محققان معاصر با رد نظر جیمز، برآن‌اند که اساساً در سنت اسلامی، تجربه‌ی دینی مصداق معینی ندارد و در آرای غزالی نیز نمی‌توان این نوع تجربه را یافت و به‌همین‌ترتیب، نظریه‌ی آلستون درباره‌ی تجربه‌ی دینی نیز در سنت اسلامی، به‌ویژه نزد غزالی، مصداقی ندارد. در مقاله‌ی حاضر، با بررسی آثار غزالی نشان می‌دهیم که آنچه غزالی با اصطلاح ذوق از آن یاد کرده، می‌تواند مصداق مشخصی از تجربه‌ی دینی و به‌خصوص جنبه‌ی معرفتی آن باشد و از این منظر، با طرح آلستون کاملاً هماهنگ شمرده شود.

Islamic Tradition and Authority of Religious Experience: An Analysis of Ghazali’s Account of the Epistemic Status of Taste Compared to Alston’s View on the Epistemic Legitimacy of the Religious Experience

Citing religious experience to justify belief in God, and more importantly, gaining knowledge about God and His attributes and actions, is one of the important theories proposed in the analytical philosophy of religion in favor of theism and justification of belief in God. Relying on the authority of the religious experience and emphasizing its epistemic aspect, Alston attempted to define a basis for justifying belief in God and prove the validity of this type of experience by citing the similarities between religious experience and sensory experience. Contrary to Alston’s theory, William James emphasizes the emotional aspect of religious experience and attends to its practical impact on improving the life of the experienced person. In his definition of religious experience, James referred to examples of the Islamic tradition and specifically to Ghazali’s view. Rejecting James’ views, some contemporary scholars argue that, religious experience has no definite meaning in the Islamic tradition, and that this kind of experience cannot be found in alGhazali’s views. Likewise, Ghazali stresses that Alston’s theory of religious experience has no representation in the Islamic tradition. In the present article, studying Ghazali’s works indicates that what he referred to as taste can be a specific example of religious experience, and in particular, its epistemological aspect, and that in this respect, it is in full agreement with Alston’s view.