اثربخشی مداخله‌ی آموزشی مبتنی بر مبنع کنترل سلامت بر خودکارآمدی، خودمراقبتی و شاخص‌های متابولیکی بیماران دیابتیک

سابقه و هدف: منبع کنترل سلامت به‌عنوان متغیری روان‌شناختی، نقش موثری در پیش‌بینی رفتارهای خودمراقبتی در بیماران دیابتیک دارد و مداخلات با تمرکز بر تقویت این متغیر اثربخشی آموزش‌ها را ارتقا می‌دهند. هدف این مطالعه تعیین اثربخشی مداخله آموزشی مبتنی بر منبع کنترل سلامت بر خودکارآمدی، خودمراقبتی و شاخص‌های متابولیکی بیماران دیابتیک بود. مواد و روش‌ها: در این مطالعه‌ تجربی، 84 نفر از بیماران مبتلا به دیابت تحت پوشش مراکز جامع مراقبت سلامت شهر قزوین با استفاده از نمونه‌گیری تصادفی چندمرحله‌ای، به‌ طور یکسان، به گروه‌های تجربی و کنترل تخصیص یافتند. برنامه‌ی آموزشی مبتنی بر منبع کنترل سلامت شامل دو جلسه مشاوره فردی و سه جلسه آموزش گروهی 45دقیقه‌ای بود. ابزار گردآوری داده‌ها شامل سوالات دموگرافیک، پرسش‌نامه‌ خلاصه‌ فعالیت‌های خودمراقبتی دیابت (توبرت و همکاران)، مقیاس سنجش خودکارآمدی (روحانی و همکاران)، پرسش‌نامه‌ی منبع کنترل سلامت چندوجهی (مشکی و همکاران) و سنجش قند خون ناشتا (fbs) و هموگلوبین گلیکوزیله (hba1c) بود. داده‌ها با نرم‌افزار spss 25.0 و آزمون‌های کای‌اسکوئر، تی مستقل و آنالیز آنکووا تجزیه‌وتحلیل شدند. یافته‌ها: میانگین خودکارآمدی، حیطه‌های منبع کنترل سلامت و نمره‌ کل خودمراقبتی به همراه ابعاد آن بعد از کنترل اثر متغیر پیش‌آزمون، در گروه تجربی، به ‌طور معنی‌داری بهبود یافت (0/05>p). هم‎‌چنین، میانگین شاخص‌های متابولیکی hba1c (از 1/82±7/46 به 1/23±6/14) و fbs (از 56/63±154/8 به 40/19±115/5) در گروه تجربی، بعد از کنترل اثر متغیر پیش‌آزمون، کاهش معنی‌داری یافت (0/001>p). استنتاج: طراحی مداخلات آموزشی با تمرکز بر تقویت منبع کنترل سلامت می‌تواند به بهبود خودکارآمدی، رفتارهای خودمراقبتی و کاهش قند خون در بیماران دیابتیک منجر شود.

the effectiveness of educational intervention based on health locus of control on self-efficacy, self-care behaviors and metabolic indicators of diabetic patients

background and purpose: the health locus of control (hlc) as a psychological variable has an effective role in predicting self-care behaviors in type 2 diabetic patients, health education programs focusing on strengthening hlc improve the effectiveness of interventions. the aim of the study was to determine the effectiveness of educational intervention based on hlc on self-efficacy, self-care and metabolic indicators of t2d patients. materials and methods: in an experimental study, 84 t2d patients reffered to health care centers of qazvin city were assigned to experimental and control groups using multi-stage random sampling. the theory based education regarding hlc included 2 individual counseling sessions and three 45-minute group training sessions. data collection tools included demographic items, summery of diabetes self-care activity questionnaire (toobert et al., 2000), and self-efficacy scale (rohani et al., 2018), multidemnsion health locus of control scale (moshki et al., 2006), and fbs and hba1c measurements. data were analyzed with spss 25.0 software and chi-square tests, independent t test, analysis of covariance. results: the mean of self-efficacy, dimensions of health locus of control, the total score of selfcare along with its dimensions have improved significantly in the experimental group after controlling the effect of the pre-test (p<0.05). moreover, the mean of hba1c (from 7.46±1.82 to 6.14±1.23) and fbs (from 154.8±56.63 to 115.5±40.19) was significantly reduced in the experimental group after controlling the effect of the pre-test (p<0.001). conclusion: designing educational interventions focusing on strengthening the hlc can lead to improvement of self-efficacy, self-care behaviors and blood glocuse reduction in t2d patients.