تبیین الگوی جامعه‌شناختی مدیریت مصرف آب در حوضه آبریز مرکزی استان زنجان

زمینه و هدف: در شرایط کنونی، به الگوی مصرف آب و شناخت آن در حوزه‌های مختلف توجه درخور نمی‌شود و نیاز‌ شدید‌ به‌ شناخت میزان مصرف و عوامل موثر بر آن، کاملاً محسوس است، در حال حاضر حوضه آبریز مرکزی استان زنجان با بحران شدید آب رو به رو است و هدف این پژوهش تعیین عوامل اجتماعی موثر بر مدیریت مصرف آب و ترسیم الگوی جامعه‌شناختی آن در حوضه مذکور و ارائه راهکارهای برون رفت از بحران آب در منطقه به مجریان و مدیران آب است.روش بررسی: این پژوهش، تلفیقی از روش کمی و کیفی با استفاده از طرح همسوسازی از نوع مدل چند سطحی است که بخش کمی با جامعه آماری 19125 بهره بردار کشاورزی و انتخاب 377 بهره بردار به عنوان نمونه از طریق فرمول کوکران با روش پیمایش و بخش کیفی با روش دلفی در سال 1401 اجرا شده است. در بخش کیفی 30 خبره از میان کارمندان سازمان جهاد کشاورزی، اداره آب منطقه ای و نخبگان کشاورزی استان زنجان به صورت هدفمند انتخاب شده اند.یافته ها: در این پژوهش بخش کمی و کیفی مکمل یکدیگر می باشد، بخش کمی بیانگر این است که متغیرهای سرمایه فرهنگی، سرمایه اقتصادی، مشارکت اجتماعی، انسجام اجتماعی و اعتماد اجتماعی ارتباط مستقیمی با متغیر مدیریت مصرف آب دارند. از جمله مواردی که در سه مرحله روش دلفی توسط نخبگان جامعه مطرح گردید، وجود عادت های غلط، نقص قوانین، عافیت طلبی مسئولان و عدم توجه به مواردی از جمله یکپارچگی اراضی و عدم الگوی کشت صحیح در مدیریت مصرف آب است.بحث و نتیجه گیری: با بررسی متغیرهای مورد مطالعه در بخش کمی و یافته های حاصل از روش دلفی به این نتیجه رسیدیم که متغیرهای انسجام اجتماعی، اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی، سرمایه فرهنگی و سرمایه اقتصادی60 درصد از تغییرات متغیر مدیریت مصرف آب را تبیین می‌کنند، همچنین مقوله‌ی رهبران محلی، قوانین مصوب، قواعد شکل‌گرفته، انگیزه اجتماعی، تعهد و تخصص در نیروی انسانی، موارد فنی و حکمرانی واحد، مقوله های حاصل از روش دلفی هستند که بر مدیریت مصرف آب تاثیر میگذارند. در پایان تحقیق الگوی جامعه‌شناختی مدیریت مصرف آب به کمک نتایج هر دو بخش کمی و کیفی ترسیم گردید.

explaining the sociological model of water consumption management in the central catchment area of zanjan province

background and objective: in the current situation, the pattern of water consumption and its knowledge in different areas are not paid attention to, and the strong need to know the amount of consumption and the factors affecting it is quite noticeable. currently, the central watershed of zanjan province is facing a severe water crisis. and the purpose of this research is to determine the social factors affecting the management of water consumption and to draw its sociological model in the mentioned basin and to provide solutions to the water crisis in the region to the administrators and water managers.material and methodology: this research is a combination of quantitative and qualitative methods using a multi-level model alignment plan, the quantitative part with the statistical population of 19125 agricultural operators and the selection of 377 operators as a sample through the cochran formula using the survey method and the qualitative part using the method delphi was launched in 1401.has been implemented in the qualitative section,30 experts have been purposefully selected from among the employees of the agricultural jahad organization, the regional water administration and the agricultural elites of zanjan province.findings: in this research,the quantitative and qualitative parts complement each other,the quantitative part shows that the variables of cultural capital,economic capital,social participation,social cohesion and social trust have a direct relationship with the variable of water consumption management.among the issues raised by the society’s elites in the three stages of the delphi method are the existence of wrong habits,the lack of laws,the welfare of officials and the lack of attention to issues such as the integrity of the land and the lack of correct cultivation patterns in water consumption management.discussion and conclusion: by examining the variables studied in the quantitative section and the findings of the delphi method, we came to the conclusion that the variables of social cohesion, social trust,social participation,cultural capital and economic capital explain 60% of the changes in the water consumption management variable, as well as the category of local leaders.approved laws,established rules,social motivation,commitment and expertise in human resources, technical issues and single governance are the categories resulting from the delphi method that affect water consumption management.at the end of the research,the sociological model of water consumption management was drawn with the help of the results of both quantitative and qualitative parts.