ارزیابی خطر بیابان‌زایی با استفاده از منطق تاپسیس فازی در محیط gis

زمینه و هدف: پدیده مخرب بیابان‌زایی یکی از بحران‌های جدی اکولوژیکی با اثرات گسترده و بلند مدت طبیعی و انسانی است. لذا اقدامات اجرایی در این زمینه باید متکی به شناخت وضعیت فعلی بیابانی شدن اراضی و شدت آن باشد. از طرفی ضعف روش‌های اندازه‌گیری شدت بیابان‌زایی، همواره نیاز به ارائه روش‌های نوین و کمی را ایجاب می‌کند. بنابراین لزوم پرداختن به روش‌هایی که بتواند پهنه‌بندی را بر مبنای منطق و اصول قوی و مبانی نظری مستدل ارایه دهد، ضروری به نظر می‌رسد. از این رو این پژوهش با هدف ارزیابی خطر بیابان‌زایی با استفاده از منطق تاپسیس فازی و به صورت موردی در دشت یزد- خضرآباد طی سال‌های 1399 تا 1400 به انجام رسید. روش بررسی: در این پژوهش سعی شد پهنه‌بندی شدت بیابان‌زایی توسط روش تاپسیس فازی به انجام رسد. در این روش پس از تعیین و ارزش‌دهی شاخص‌های موثر از روش دلفی فازی و تهیه لایه‌ واحدهای کاری، اقدام به فازی‌سازی داده‌ها از روش چن و هوانگ شد و در ادامه فرایند تحلیل فازی بر روی داده‌ها صورت گرفت و در نهایت ماتریس تصمیم‌گیری فازی موزون حاصل شد، که در چارچوب این ماتریس و از روش تاپسیس، برآورد شدت بیابان‌زایی به انجام رسید. یافته‌ ها: نتایج نشان داد که 9.34% درصد از کل منطقه مطالعاتی به صورت خیلی شدید، 7.71% درصد شدید و 57/%12 درصد به صورت نسبتاً شدیدی تحت فرایند بیابان‌زایی می‌باشد و بیابان‌زایی با شدت ناچیز (46.57%) و متوسط (23.81%) به ترتیب، بیشترین سهم را در منطقه مطالعاتی به خود اختصاص داده است. به طور کلی ارزش کمی شدت بیابان‌زایی برای کل منطقه از مجموع عوامل 0.262 (کلاس نسبتاً متوسط یا iii) به دست آمد.بحث و نتیجه ‌گیری: مطالعه صورت گرفته نشان از کارایی و سهولت کاربرد منطق فازی در ارزیابی شدت بیابان‌زایی داشت. همچنین نتایج این پژوهش امکان برنامه‌ریزی را برای به حداقل رساندن بیابان‌زایی در اثر انجام طرح‌های توسعه فراهم می‌سازد و می‌تواند شرایطی را ایجاد کند که با توجه به اولویت‌ها و پهنه‌بندی آسیب‌پذیری منطقه مطالعاتی، تعادل بین طرح‌های توسعه و محیط امکان پذیرگردد.

assessment the hazard of desertification using fuzzy topsis logic in gis environment

background and objective the phenomenon of desertification is one of the serious ecological crises with extensive and long-term natural and human effects. therefore, executive measures related to desertification control should be based on recognizing the current state of desertification of lands and its severity. on the other hand, the weakness of methods for measuring the intensity of desertification, always requires the need to provide new and quantitative methods. the need to address methods that can provide zoning based on strong logic and principles and rational theoretical foundations seems necessary in the field of desert management. material and methodology: in this paper, it has been tried to do so by using the fuzzy topsis method. in this method, after   determining and evaluating the effective indices by the fuzzy delphi method and preparing the layer of work units, the data were fuzzy by the chen and huang methods. the fuzzy analysis process was performed on the data. finally, a normalized fuzzy decision matrix was obtained, which within the framework of this matrix and by topsis method, the intensity of desertification was estimated. findings: the obtained results showed that, 9.34%, 7.71% and 12.57% of the total study area are in the very high, high and relatively high class of desertification, and desertification with low (46.57%) and medium (23.81%) has the highest share in the study area, respectively. the quantitative value of desertification intensity for the whole region was 0.262 located in relatively medium or iii class. discussion and conclusion: the study showed the efficiency and ease of application of fuzzy logic in assessing the intensity of desertification. the results of this study provide the possibility of planning to minimize desertification as a result of development projects, and can create conditions where a balance between development plans and the environment is possible based on the priorities and vulnerability zoning of the study area.