مطالعه‌ی تطبیقی معماری مساجد معاصر تبریز، بر پایه‌ معیارهای طراحیِ منتج از مفاهیم دینی

زمینه و هدف: در طی تاریخ، مساجد همواره ابعاد مختلفی از کالبد، کارکرد و معنا را به خود اختصاص داده‌اند. این 3 پارامتر، همچون لایه‌هایی بر روی یکدیگر قرارگرفته‌اند که فقدان هریک، می‌تواند بر کاراییِ مساجد معاصر، نسبت به کاراییِ الگوهای کهن، لطمه واردکند. در این راستا، پژوهش حاضر به بررسی و ارزیابی تطبیقی نمونه‌های معاصر، در راستای مدل مفهومی پژوهش، مبنی بر «معیارهای تاثیرگذار بر الگوهای طراحی معماری به‌واسطه‌ی مفاهیم دینی» در مساجد پرداخته است.روش بررسی: به منظور استخراج مولفه های معماری منتج از مفاهیم دینی، از روش گردآوری اطلاعات به صورت مطالعات کتابخانه ای و اسنادی با روش تحقیق توصیفی-تحلیلی بهره گرفته شده است؛ تا بدین ترتیب، ارتباط مفاهیم دینی با پارامترهای معماریِ موثر در هر 3 بُعد مشخص گردد. در گام دوم، پس از تدوین مدل مفهومی پژوهش، به ارزیابی میدانی (سال 97) و امتیازبندیِ مولفه‌های معماری در جامعه نمونه (مساجد منتخب معاصر تبریز) که به کمک نمونه گیری هدف دار توسط متخصصان و خبرگان این حوزه انتخاب شده ، پرداخته شده است.یافته ها: مولفه های طراحی معماری مساجد در راستای مفاهیم دینی را می توان در 3 حیطه ی مولفه های کارکردی (ورودی شاخص، همجواری، مکان یابی و طراحی فضاهای مختلف)، مولفه های معنایی (خوانایی، تعلق به مکان و سلسله مراتب) و مولفه های کالبدی (جهت، توجه به نور و طراحی مناسب محراب، گنبد، مناره و صحن) طبقه بندی نمود.بحث و نتیجه گیری: با ارزیابی میزان تاثیرپذیری مساجد معاصر تبریز در هر یک از سه بُعد، می توان دریافت که به زیرمولفه وجودِ فضاهای مختلف در بُعد کارکردی، زیرمولفه تعلق به مکان در بُعد معنایی و زیرمولفه نور در بُعد کالبدی بیشترین توجه شده است. همچنین نتایج نشان می‌دهد که معماری مساجد معاصر تبریز، از بُعد معناییِ الگوها، نسبت به 2 بُعد دیگر، بیشترین تبعیت را داشته‌اند. همچنین مسجد امام رضا(ع) دارای بیشترین تطابق با الگوها از منظر الگوهای طراحی معماریِ مبتنی بر مفاهیم دینی می باشد.

Comparative Study of Architecture of Contemporary Tabriz Mosques, Based on Design Criteria Derived from Religious Concepts

Background and Objective: Throughout history, mosques have always provided different aspects of body, function and meaning. These three parameters are put together as layers that the lack of each can undermine the performance of contemporary mosques compared to the performance of ancient templates. In this regard, this study will examine and compare contemporary examples of architectural design patterns in line with the conceptual model of research based on criteria influencing architectural design patterns through religious concepts in mosques.Method: In order to extract the architectural components derived from religious concepts in all three dimensions, library and documentary studies were used to collect data through descriptiveanalytical research method. And in the second step, after developing the conceptual model of the research, it payed to the field evaluation (in 1397) and scoring of the architectural components in the sample community (contemporary selected mosques in Tabriz) which were selected by purposeful sampling by experts in the field.Findings: Architectural design components of mosque in line with religious concepts can be divided into 3 functional components (special entrance, neighborhood, location and design of different spaces), semantic components (readability, sense of place and hierarchy) and physical components (orientation, attention to light, and proper design of the mihrab, dome, minaret, and courtyard).Discussion and Conclusion: By assessing the effectiveness of contemporary Tabriz mosques in each of the three dimensions, it can be concluded that the subcomponent of different spaces in functional dimension, sense of place in semantic dimension, and light in physical aspect have been most emphasized. Also, the results show that the architecture of the contemporary mosques in Tabriz was more in line with the semantic dimension of the patterns than the other two dimensions. Also, Imam Reza Mosque (AS) has the most conformity with ancient patterns from the point of view of architectural design patterns based on religious concepts.