انقلابی برای برابری؛ تحلیل انقلاب ایران بر مبنای آرای توکویل

تاملات توکویل در باب انقلاب های فرانسه و آمریکا، رویکرد بدیعی در ‌تحلیل انقلاب‌ها را شکل داده است که بر مبنای آن می‌توان به فهم جنبه‌های مهمی از انقلاب ایران (1979) رسید. توکویل با کشف مفهوم «برابری شرایط»، علاوه بر تشریح علت تحولات عصر جدید، افق تازه‌ای را برای تحلیل انقلاب‌های مدرن گشوده است. وی در طی بحثی در باب رابطه آزادی و برابری، انقلاب آمریکا را‌ نمونه «انقلابی برای آزادی» و‌ انقلاب فرانسه را نمونه «انقلابی برای برابری» معرفی می‌کند. بر این اساس، می‌توان انقلاب‌ها را بر مبنای اولویتی که در‌آن غالب می‌شود، به دو‌ دسته «انقلاب‌ برای آزادی» و «انقلاب‌ برای برابری» تقسیم کرد. پژوهش حاضر برآن است که ابتدا با کنکاش در اندیشه توکویل، علل رخداد انقلاب از نگاه وی را در یک الگوی سه فاکتوریِ «برابری شرایط»، تمرکز ‌اداری و رویاپردازی ادیبان، نظم‌دهی کرده و سپس با بررسی رخداد انقلاب ایران بر مبنای این دستگاه مفهومیِ سه‌بُعدی، این نظریه را به محک تاریخ بسپارد. بر این مبنا، در عصر جدید، تمایل به تحقق برابریِ شرایط در جامعه ایرانی گسترش قابل توجهی یافت. در کنار آن، اداره امور به شکل متمرکز توسط دولت پهلوی، تاثیرات مخربی بر جامعه داشت و شرایطی را مهیا کرد که در آن «روشنفکران شاعرپیشه» دست به بسیج انقلابی زدند. علاوه بر تبیین انقلاب در بحث نتایج آن، مقاله حاضر در پایان، به طرح این نظر می‌پردازد که انقلاب ایران بر مبنای سرنوشتی که پس از پیروزی یافت، تحولی از جنس «انقلاب برای برابری» بود.