جایگاه دانشگاه در مناسبات قدرت بررسی موردی: انقلاب فرهنگی در سطح محتوا، ساختار و سوژۀ دانشگاه در ایران

از اولین دانشگاه های نونهاد تا دانشگاه های امروزی، تحولات بسیاری در ایدۀ دانشگاه و نظام آموزشی مدرن رقم خورده است. بر سر این که آیا اساس دانشگاه با توجه به درآمیختگی آن با فرایند تولید و کسب معرفت (دانش)، مستقل است یا وابسته به قدرت، حتی برساخته است یا برسازندۀ قدرت، هنوز هم مجادلۀ نظری باقی است. سوال اصلی این جاست که آیا دانشگاه به منزلۀ یک نهاد مدرن آموزشی، زیست و حیاتی آزادانه دارد یا این که اساساً ایدۀ دانشگاه تنها زمانی متحقق خواهد شد که در یک نهاد یا تحت سایۀ قدرت مستقر شود؟ دیگر این که دانشگاه در قامت یک نهاد، چرا و چگونه در خدمت ساختار قدرت قرار می گیرد و کارکردهای آن به چه شکلی تحت تاثیر تکنولوژی قدرت قرار می گیرد؟ در این نوشتار، به کمک اندیشۀ لویی آلتوسر و از منظر نظریۀ «ایدئولوژی و دم ودستگاه های ایدئولوژیک دولت»%d8%b4%d9%85%d8%a7%d8%b1%db%80%2047/%d8%b4%d9%85%d8%a7%d8%b1%db%80%2047/%d8%b4%d9%85%d8%a7%d8%b1%d9%87%2047/4%d8%ac%d8%a7%db%8c%da%af%d8%a7%d9%87%20%d8%af%d8%a7%d9%86%d8%b4%da%af%d8%a7%d9%87.doc#_ftn1>[1]، تلاش خواهد شد تا برای پرسش های فوق پاسخ مناسبی بیابیم. در این پژوهش، سعی بر آن است که نشان دهیم نظام آموزشی، خاصه نهاد دانشگاه، تحت تاثیر تکنیک های قدرت و نهادهای دولت چه تغییراتی پیدا می کند و این نوع تغییرات چگونه و در چه سطوحی صورت می پذیرد. در این راه، از روش های تحلیل کیفی، شامل تحلیل محتوا و روش روایی کمک گرفتیم (چراکه به نظر می رسد به جهت ریشه یابی علل یک پدیدۀ خاص چون موضوع این پژوهش و به سبب تاریخی بودن موضوع و محدود بودن روابط و اجزای چنین پدیدۀ سیاسیاجتماعی ای، روش هایی کیفی چون تحلیل محتوا و روش روایی است که ما را در متن و بطنِ به جامانده از وقایع، یاری خواهد رساند). به همین ترتیب، برای گردآوری اطلاعات و جمع آوری مواد خام این پژوهش، از مشاهدۀ مشارکتی، مطالعۀ اسناد و کتاب ها و مدارک و مصاحبه های عمیق بهره گرفته ایم. هدف از این پژوهش، آن است که نشان دهیم دانشگاه چه جایگاهی در زندگی انسان امروز پیدا کرده است و یا به سبب نوع ماهیت و کارکردهایی که امروز ارائه می کند، چه فرایندهایی را پشت سر نهاده تا در این عصر چنین ویژگی های کارکردی را عهده دار باشد.