واکاوی ریشه‌ها و تناقضات سکولاریسم در ترکیه

مقدمه و اهدف سیاست دینی دولتهای مدرن تحت تاثیر عوامل مختلفی اتخاذ شده و میشود. همین منجر به به شکل گیری مدلهای چندگانه سکولاریسم در جوامع مختلف شده است. سکولاریسم ترکی، یکی از مدلهای جهان اسلامی سکولاریسم است که همواره مورد اقبال پژوهشگران غربی و اسلامی، آن هم بدون انتقادی بوده و ویژگیهای این ،مدل کمتر مورد بررسی موشکافانه قرار گرفته است. هدف مقاله حاضر واکاوی ریشه های فکری - تاریخی سکولاریزه شدن نهاد دولت در ترکیه ویژگیها و تناقضات اساسی سکولاریسم ترکی لائیک (لیک در دوره تاسیس آن ( ١٩٢٣ - ١٩٤٠) است. فهم ویژگیها و تناقضات فوق که تا به امروز نیز، همزاد این مدل از سکولاریسم بوده کمک عمده ای به فهم دهه ها مجادلات بین اسلام گرایان و کمالیست ها و اقلیتهای مذهبی پیرامون ماهیت سکولاریسم و سیاستگذاری دینی در این کشور خواهد نمودروش ها با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی سعی شده به سوال اصلی پژوهش پاسخ داده شود. سویه انتقادی نیز، در بهره گیری از منابع و طرح مباحث لحاظ شده است. مجموعه ای از پژوهشهای کلاسیک در خصوص تاریخ و سیاست در ترکیه و آثار جدیدی که در دهه های اخیر در زمینه دین و دولت در این کشور منتشر شده اند، عمده ترین منابع پژوهش حاضر را تشکیل می دهند.یافته ها بررسی سیاست دینی جمهوری نوپای ترکیه تا سال 1940 نشان از سیاستهای رادیکال دینی دارد که در نوع خود با توجه به در هم تنیدن دین و نظام سلطان - خلیفه در امپراطوری عثمانی کم نظیر بود. مدرنیزاسیون و رگه های سکولار آن در این دوره تاثیر عمده ای نیز بر سایر کشورهای جهان اسلام گذاشت . یافته های پژوهش تاریخی - انتقادی حاضر از مدل سکولاریسم ترکی نشان میدهد علیرغم رسمیت لائیک لیک و ریتوریک های سکولار، دخالت اقتدارگرایانه دولت در امور دینی ملی سازی دین اسلام و عدم بی طرفی دولت در قبال ادیان رسمی و مذاهب مختلف از مهمترین ویژگیهای سکولاریسم ترکی در دوره تاسیس بودند. این سه ویژگی و در عین حال تناقض، ناقض آزادی وجدان و دینی شهروندان و برابری آنها به عنوان غایات سکولاریسم می باشند. از سوی دیگر، این ویژگیها مهمترین وجوه متمایز این مدل از مدلهای دموکراتیک سکولاریسم هستند . خصلت های فوق، همچنان که در بخش پایانی مقاله اشاره شده است در دهه های بعد به ویژه از دهه 1970 و دوره حکمرانی حزب عدالت و توس سعه (علیرغم تاکید بر روایت نرم تری از سکولاریسم همزاد سکولاریسم ترکی بوده است. از تبعات منفی این امر فعال نگه داشتن شکافهای ایدئولوژیک، سیاسی و مذهبی در عرصه سیاست ترکیه می باشد. چنانکه عدم بی طرفی دولت در عمل همواره نارضایتی های عمده ای را در میان اقلیتهای دینی غیر مسلمان و علوی های مسلمان در گذشته و هم اکنون در پی داشته و دارد یا شکاف علوی - سنی همچنان یکی از شکافهای مهم سیاسی و اجتماعی این کشور بوده و هست. نتیجه گیری برابری منزلت افراد با اعتقادات دینی و غیردینی متفاوت و تضمین آزادی وجدان - دینی از جمله اهداف سکولاریسم بوده و هست اصل جدایی عدم دخالت دولت در امور دینی و بی طرفی دولت، از ابزارهای تحقق این اهداف است در مدل ،ترکی از همان اوایل شکل گیری اهداف مبهم بودند. سیاست سکولار در این دوره، بر پایه اقتدارگرایی ،سیاسی ناسیونالیسم قومی افراطی و مدرنیزاسیون ،آمرانه که سکولاریزاسیون بخشی از آن بود، استوار شد. به همین دلیل این مدل از سکولاریسم دارای تناقضاتی بود که در دهه های بعد نیز، تداوم یافت و ناتوان از تحقق غایات سکولاریسم به مانند بسیاری از دولتهای دموکراتیک بوده است.

an analysis of the roots and contradictions of secularism in turkey

the present paper is aimed at investigating the intellectual – historical roots of institutional secularization of the turkish government, and fundamental characteristics and contradictions of the turkish secularism model (known as laiklik) during its establishment period. later on, these contradictions caused major challenges in the turkish politics, keeping the religion – government gap still an active political issue. despite the officiality of the laiklik and the official secular rhetoric, the government’s authoritative interventions into religious affairs, nationalization of islam, and failure to preserve the neutrality of the government in practice (regarding different religions and sects) are among the most important characteristics of the turkish secularism during its establishment period. these three contradicting characteristics are among the most important distinctions between this particular model of secularism and the western models of secularism.considering equal dignity for people with different religious and non-religious beliefs and ensuring conscience – religion freedom have been among the most basic objectives of the secularism. the principle of non-interference of the government in religious affairs and the principle of neutrality are basic instruments for realizing such an objective. in the turkish model, however, from the early stages of establishment of the secularism (ataturk administration), the objectives were pretty ambiguous. during this stage, the secular politics was based on political authoritarianism, extreme ethnic nationalism, and authoritative modernization, of which the secularization was only a part. accordingly, this model of secularism possessed particular features and contradictions that have remained unresolved till today