استثناگرایی ایرانی و نقش آن در روابط خارجی ایران

ایران بازیگری خاص با رفتارهایی خاص‌تر در نظام بین‌الملل است؛ بر اساس مطالعات پایلوت انجام‌شده توسط نگارنده، به‌نظر می‌رسد که ایرانیان از دیرباز تاکنون نگاه ویژه‌ای به خود و به نظم جهانی دارند چنان‌چه گویی می‌توان از استثناگرایی ایرانی سخن به‌میان آورد. از این‌رو، سوال اصلی این پژوهش آن است که استثناگرایی ایرانی واجد چه مولفه‌هایی است و چه تاثیری بر روابط و سیاست خارجی آن می‌گذارد. برای یافتن پاسخی درخور به این پرسش با استفاده از روش‌های پژوهشی تفسیری و تحلیل‌محتوای کیفی با رویکرد جهت‌دار، اندیشه‌ها و باورهای پادشاهان، رهبران و اندیشمندان دوران مختلف مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. از یک چارچوب مفهومی برگرفته از دیدگاه‌های آیت‌الله شهید مرتضی مطهری نیز برای جهت‌دادن به پژوهش بهره‌گرفته شده است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که استثناگرایی ایرانی شامل مولفه‌هایی چون «مرکزیت ایران در جهان»، «ایده جانشینی خدا»، «ایده شاهی یا رهبری آرمانی»، «آموزه ثنویت: پیروزی نهایی خیر (ایران) بر شر (دشمنان و اهریمنان)»، «ضرورت قدرت‌یابی» و «رهبری دیگر ملت‌ها» است که این مولفه‌ها به‌نوبه خود رفتار خاصی را در روابط خارجی به جمهوری اسلامی ایران دیکته می‌کنند و آن را به یک امر قدسی مبدل می‌سازند. ماهیت قدسی در روابط خارجی باعث می‌شود که ایران بازیگری خاص، سرسخت و متفاوت باشد و رفتارهای آن گاهی غیرمتعارف به‌نظر برسد.

iranian exceptionalism and its effects on tehran’s foreign relations

iran is a unique actor with specific behaviors in the international system. the paper’s main question is what are the main elements of iranian exceptionalism and what are its effects on iran’s foreign relations? to answer the question, mixed methodology, a combination of interpretive method and directed qualitative content analysis, has been utilized to interpret iran’s outstanding political and thought figures throughout history. besides, a conceptual framework has been adopted based on the late morteza motahari’s viewpoint on worldview. the findings of the paper demonstrate that crucial principles of iranian exceptionalism are: the “centrality of iran in the world”, “representing the god on earth”, “ideal king/leader idea”, and “‌believing in the eternal triumph of the good (iran) against the evil (its enemies)”, “necessity of empowerment”, and “ heavenly mission to lead other nations”. these specific characteristics, combined together, turn international relations realms into a scene of sacred political actions, in which iran has the mission and transcendental duty to fight the evils, till the final triumph. what mainstream theories find odd and somehow irrational iranian behavior, is completely rational, understandable, and predictable via this conceptual framework.