فرآیند حرکت فاعل در جمله های زبان فارسی

در چهارچوب نمودارهای ارائه شده در نظریه ایکس تیره، جمله به عنوان واحد ساختی تلقی می شود که فرافکنی بیشینه یک مقوله نقشی به نام عنصر تصریفی(inel) بوده و در آن فاعل در جایگاه مشخص گر گروه تصریفی(spec ip) قرار می گیرد. در این جایگاه فاعل حالت دستوری خود را از طریق عنصر صرفی و بر اساس رابطه تطابق بین هسته و مشخص گر دریافت می کند. این مقاله به بررسی جایگاه فاعل و چگونگی عملکرد قواعد حاکم بر آن در جمله های زبان فارسی می پردازد. علی رغم اینکه تعدادی از زبان شناسان به وجود فرآیند ارتقای فاعل در زبان فارسی قایل بوده و به چگونگی اعمال این فرآیند و انواع آن پرداخته اند، عده ای دیگر نیز وجود چنین قاعده ای را در این زبان نپذیرفته و معتقدند که زبان فارسی قاعده گشتاور ارتقای فاعل ندارد. شواهد مختلف در زبان فارسی نشان می دهد که به دلیل عدم برخورداری زبان فارسی از قاعده ارتقای فاعل، فرآیندی که بتواند فاعل را از جایگاهی بدون حالت به جایگاه دارای حالت دستوری انتقال دهد وجود ندارد. به عبارت دیگر، اختصاص حالت دستوری فاعلی در این زبان در چهارچوب قاعده حرکت تحقق نمی یابد، بلکه فاعل در همان جایگاه ر- ساختی خود در مشخص گر گروه تصریفی از حالت دستوری فاعلی برخوردار می گردد و قاعده حرکت فاعل را در سطح جمله های زبان فارسی فقط می توان نوعی فرآیند مبتداسازی ساده به شمار آورد که در پی عملکرد آن فاعل به جایگاه مشخص گر گروه متمم ساز (spec cp) منتقل می شود. حضور ضمیر انتزاعی (pro) در جمله واره های بدون فاعل زبان فارسی نیز شاهدی دیگر درتایید این استدلال نحوی است . ساخت این جمله واره های زماندار در زبان فارسی به گونه ای که نمی توان ضمیر انتزاعی (pro) را به منظور حفظ آن در جایگاه مصون از حاکمیت در مشخص گر گروه فعلی آنها در نظر گرفت.