هنجارگریزی در ردیف

در دیوان ها و آثار منظوم، به اشعار، به ویژه غزلها و قصایدی بر می خوریم که ردیف یا کلمات مکرر در مطلع آنها گسترده است ولی از بیت دوم به بعد کوتاهتر، تا جایی که به یک کلمه ختم می شود و یا به عکس ردیف در مطلع کوتاه ولی در بیتهای بعد بلند می گردد، گونه های دیگر یا کلمات مکرر وجود دارد که در مطلع آشکار ولی در ابیات پسین دگرگون می شود؛ گاهی ردیف در غزل، مثل قطعه غیرمصرع، فقط در مصراعهای زوج به کاررفته است و یا اشعاری دیده می شود که ردیف به جای عروض ( آخر مصراع اول) در صدر ( ابتدای مصراع اول) قرار می گیرد؛ و زمانی ردیف با قافیه چنان معزوج می شود که حرف روی جای حرف اول ردیف را می گیرد. به نظر نمی رسد که این امر تصادفی باشد، بلکه می توان گفت که این گونه کاربرد و گریز از سنتهای متعارف و قواعد معتاد شعر، خود، نوآوری و تفننی بوده است که در کتب مربوط به علم قافیه درباره آنها سکوت شده و سخنی به میان نیامده است، شواهد زیادی از این دست، بر ادعای پژوهشگر صحه می گذارد.