سیر تحول نظم فضایی شهرهای منطقه آذربایجان

نظم فضایی پدیده ای تاریخی است که در نتیجه عوامل متعددی از جمله محیط طبیعی، اقتصادی، سیاسی و عوامل متعدد دیگر به وجودمی آید. نظم فضایی تا اوایل قرن بیستم در مطالعات جغرافیایی کمتر مطالعه شده بود یا اگر مطالعه ای صورت گرفته بود بیشتر به صورت توصیفی بود. از اوایل قرن بیستم مطالعه نظم فضایی بر اساس روش شناختی کمی، نظر جغرافیدانان را به سوی خود جلب کرد. از این دوره به بعد نظریه ها و الگوهای مختلفی برای تبیین نظم فضایی به وجود آمد. از اهم بحث های نظم فضایی، مطالعه سلسه مراتب شهری و شبکه شهری می باشد که مطالعات متنوعی در این زمینه انجام گرفته است. در این مقاله با استفاده از روش های کمی و کیفی قانون رتبه - اندازه زیپف، شبکه شهری، سلسله مراتب شهری و طبقه بندی شهرها، نظم فضایی شهرهای منطقه آذربایجان ( استان های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و اردبیل)‌ در پنج دوره سرشماری از 1335 تا 1375 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتیجه تحقیق حاضر نشان می دهد که نظام فضایی شهرهای منطقه آذربایجان از الگوی رتبه - اندازه تبعیت نمی کند و الگوی سلسله مراتب شهری به صورت نخست شهری است و همچنین در این سلسله مراتب شهری نقش شهرهای متوسط اندام خیلی ضعیف است و این ضعف به همراه مادر شهر تبریز( نخست شهر منطقه) نظم فضایی منطقه را به هم زده است. علاوه بر این مطالعه حاضر نشان می دهد که نظم فضایی منطقه به خاطر سیاست های دولتی و تکامل نظم فضایی به سوی معتدل شدن گرایش دارد.