رسانه‌ی ملی و مساله‌ی جمعیت در یک مطالعه کیفی

بررسی روند تحولات جمعیتی ایران پس از انقلاب اسلامی نشان می دهد، مطابق ماده سوم قانون مصوب مجلس درسال 1372 باعنوان«قانون جامع تنظیم خانواده»،رسانه های جمعی موظف گردیدند در راستای سیاست های کاهش رشد جمعیت،برنامه سازی و تبلیغ نمایند که این عامل به همراه سایر عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی موجب گردید، نرخ رشد جمعیت در دهه های اخیر به صورت پرشتابی کاهش یابد و به حدود1/3 درصدبرسد. به اذعان کارشناسان رسانه ای، ابزار رسانه های جمعی و به طورخاص رسانه ملی، ازجمله عواملی هستند که درکاهش رشد جمعیت موثربوده اند. در این مطالعه کیفی با توجه به اهمیت بازنمایی خانواده در رسانه ملی و تاثیرگذاری این بازنمایی در تغییرات خانواده ایرانی دو سوال اساسی در پژوهش حاضر مطرح گردید : اول آنکه رویکرد رسانه ملی در موضوع زنان و خانواده در دهه هفتاد و هشتاد چگونه بر کاهش رشد جمعیت در کشور تاثیرگذار بوده است؟ و سوال دوم اینکه راهبردهای رسانه ملی جهت افزایش رشد جمعیت کدامند؟ بدین جهت در این مطالعه کیفی با کارشناسانی که دارای سابقه فعالیت در رسانه ملی یا کارشناس حوزه زنان و مباحث جمعیتی بودند، مصاحبه عمیق انجام گردید. داده های کیفی متن مصاحبه ها نشان می دهد که در دهه های اخیر، فیلم ها و سریال های تلویزیونی تاثیر منفی در موضوع جمعیت کشور داشته است. در تحلیل محتوای دیدگاه های کارشناسان، 3 مقوله اصلی شامل: بازنمایی منفی از خانواده و زن؛ بازنمایی مثبت از کم فرزندی و منحصرسازی فرزندآوری استخراج گردید. تم های مفهومی مرتبط با مقوله بازنمایی منفی از خانواده و زن شامل: بازنمایی منفی از تشکیل خانواده، بازنمایی منفی از تعاملات خانواده، بازنمایی منفی از نقش های والدینی و همسری، بازنمایی های منفی از خانواده های پرجمعیت، برجسته سازی ناپایداری ها در خانواده و برجسته سازی رفاه فرزندان بوده است. اصلی ترین راهبرد مطرح شده از سوی مصاحبه شوندگان جهت ارتقای نرخ رشد جمعیت، اتخاذ راهبرد « گفتمان خانواده محور »در رسانه ملی می باشد.