شعر تجسمی (کانکریت) در نیم‌نگاهی تحلیلی، انتقادی و تطبیقی

یکی از جریان‌های مدرن شعری در اروپا و ایران، شعر «تجسّمی» (concrete poetry) است. شعر «تجسّمی» یکی از هنجارگریزی‌های نوشتاری (deviation) و برجسته‌سازی‌های زبانی (foregrounding) است که از درهم آمیختگی شعر و گرافیک پدید می‌آید. در این جریان شعری، ساختار نوشتاری متن به گونه‌ای گزینش می‌شود که نوع چیدمان و طرز تلفیق حروف، واژه‌ها و جملات شعر، نوعی تصاویر دیداری قابل تاویل بیافریند. در این مقاله، اهتمام نگارنده بر آن است که با استفاده از شیوه‌های تلفیقی مختلف، از جمله ادبیات تطبیقی (comparative literature) در مفهوم آمریکایی و فرانسوی آن و با رویکرد مقایسه فرمالیستی، به نقد مقارنه‌ای و بررسی تاثیر و تاثّرات میان شعر «تجسّمی» با گونه‌های مشابه آن در شعر سنتّی ایران بپردازد. بدین منظور، شعر تجسّمی با گونه‌های مشابه آن در ادبیات کلاسیک ایران، از جمله انواع شعر توشیح (مشجّر، مطیّر، مدوّر و معقّد)، شعر مجسّم، موصّل، تدبیج، حرف‌گرایی، تصویرسازی، تجسیم (تجسّم)، مورد مقایسه فرمالیستی قرار گرفته‌است. نتیجه بحث، کشف تشابهات فراوانی است که بین شعر «تجسّمی» با نمونه‌های مشابه در شعر سنّتی فارسی به چشم می‌خورد. از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود: هنجارگریزی‌های نوشتاری، برجسته‌سازی، همانندی اشکال گرافیکی، آشنایی‌زدایی، بیگانه‌سازی و... . این همانندی‌ها را نمی‌توان حمل بر «توارد» نمود؛ چراکه با توجه به دلایل مختلف مذکور، بی‌گمان گیوم آپولینر در آفرینش «کالیگرام»هایش، متاثّر از شعرهای عینی و دیداری سنّتی فارسی، از جمله شعر «توشیح» بوده‌است.

Visual (Concrete) Poetry at a Analytical, Critical and Comparative Glance

Visual or concrete poetry is one of the modern poetic trends in both European and Iranian poetries. This form of poetry which is includes written deviations and linguistic foregrounding is manifested in a combination of poetry, graphics and sometimes calligraphic lines. In this poetic tradition, written structures are chosen in a way that the type of layout and combination of letters, words and sentences of poem create visual images. This paper aims to rely on a combination of approaches including comparative literature in the comparison of American and French and formalistic approach, and the concept of comparing the American and French and formalistic approach, to review and evaluate the impact of conjunction between visual poetry and similar species in Iran's poetry. To do so, examples of visual poetry are compared in a formalistic way with the examples of the type in Iranian literature including Toushij poetry (Moshajjar, Motayyar, Modavvar and Moaqqad), visual poetry, Movassal, Tadbij, letteroriented poetry, illustration, incarnation. The results showed sundry similarities and differences between the principles of visual poetry and examples of the type in the Iranian tradition. Some of these similarities and differences are deviation, foregrounding, homogeneity of graphics, defamiliarization, and alienation. These similarities do not mean “Plagiarism” because there is a close relationship between Iranian and French literature in various aspects. There is no doubt that Guillaume Apollinaire, in the creation of his “Calligrams”, was strongly influenced by the concrete and visual Persian poetry including "Toushih poetry”.