سیمای کودکان کار در آثار داستانی کودک و نوجوان فارسی پس از انقلاب اسلامی

داستان‌های کودک و نوجوان، به طور عام و داستان‌های کودکان کار و خیابانی، به طور خاص، با فراهم آوردن زمینه و فضای تخیلی، به مخاطبان خود این امکان را می‌دهند تا ضمن هم‌ذات‌پنداری و همانندسازی با شخصیت‌های داستان، به وجهی خیالی، اما معرفت‌شناسانه، ماجراها و کشمکش‌های گاه ناخوشایند زندگی را نیز تجربه کنند و افق دیدشان را گسترش بخشند. از سویی، دقت‌نظر در شیوه تحلیل و جهت‌گیری‌های متون داستانی به مقوله کار کودکان، روشنگر دگرگونی ذهنیت یا الگوهای گفتمانی مربوط به کار کودک در گذر زمان، خواهد بود. در این مقاله که به شیوه تحلیل محتوای کیفی، بیش از پنجاه رمان و مجموعه‌داستان با نگاهی جامعه‌شناسانه بررسی شده‌است،کوشیده‌ایم تا به این پرسش بنیادین پاسخ گوییم که داستان کودک و نوجوان ایران پس از انقلاب اسلامی در گستره چندین دهه نسبت به کار کودک و زندگی کودکان کار و خیابان چه الگوها و دیدگاه‌هایی را فرانموده‌است. یافته نهایی پژوهش به‌اجمال نشان می‌دهد که نگاه به کار کودک در جهان سنتی و روستایی داستان، به مثابه عنصری مثبت و مرحله‌ای برای تشرف او به بزرگسالی، و در فضای شهری و صنعتی در حکم مقوله‌ای از جنس استثمار و تعرض به حقوق کودک است. این دگرگونی با تحولات اجتماعی ایران و جایگزینی اقتصاد عمدتاً دهقانی با اقتصاد صنعتی هم‌نوایی دارد.