بررسی ساختارگرایانه پیرنگ حکایت‌های مرزبان‌نامه

بررسی داستان و داستان‌واره‌های کهن فارسی، بر پایه روش ساختارگرایانه می‌تواند از منظری کلّی به شناسایی گونه‌های روایت‌پردازی در متون مختلف بینجامد. این نگاه کلّی، امکان مقایسه و تحلیل ساختارهای گوناگون روایات را فراهم می‌آورد و با بررسی متون مختلف از این منظر، می‌توان تحوّلات و سیر تکامل روایت‌پردازی در ادبیّات فارسی را به صورت تاریخی پیگیری کرد. در این مقاله، پیرنگ حکایت‌های مرزبان‌نامه بررسی می‌شود. این بررسی با نگاهی به روش ولادیمیر پراپ و با توجّه به نظریّات فرمالیست‌ها و ساختارگرایان در باب روایت انجام می‌شود. همه حکایت‌های مرزبان‌نامه در دو ساختار کلّی جای می‌گیرند. همچنین، کارکردهای هر یک از این دو الگو نیز مورد بررسی قرار گرفته‌اند. در الگوی اوّل کارکردهای آزمون، یاری و توفیق (یا نبودِ توفیق) و در الگوی دوم کارکردهای ادّعا، آزمون، یاری، اثبات (یا نفی) وجود دارند. به نظر می‌رسد در پیرنگ داستان‌های این متن، علاوه بر توالی و علّیّت، عنصر دیگری وجود دارد که باور نامیده شده است.