عقده برتری یا عقده حقارت؟ واکاوی اشعار خاقانی بر اساس روانشناسی فردنگر

پس از اینکه عبدالحسین زرّین‌کوب به موضوع عقده حقارت خاقانی اشاره کرد، عدّه‌ای با این دیدگاه، مخالف و برخی با آن موافق بوده‌اند. یکی از روانشناسانی که نگاهی علمی نسبت به عقده حقارت داشته، آلفرد آدلر است. او در «روانشناسی فردنگر» خود با بررسی سبک زندگی، به تحلیل ویژگی‌های روانی افراد می‌پرداخته است. در روانشناسی فردنگر معیار اصلی سنجش سلامت روانی افراد، علاقه اجتماعی است. تلاش برای برتری، دیگر ویژگی مهم روانشناسی فردنگر است. بر این اساس، افرادی که از سلامت روانی برخوردارند، برای موفّقیّت‌های جمعی تلاش می‌کنند و افرادی که از سلامت روانی برخوردار نیستند، برای برتری‌های شخصی. روانشناسی فردنگر بهترین دیدگاه برای تحلیل روانشناختی اشعار خاقانی و روشن شدن موضوع عقده حقارت اوست. جمع‌آوری داده‌ها در این مقاله به شیوه کتابخانه‌ای صورت گرفته است و در آن با روش پژوهش تحلیلی‌ـ توصیفی به تحلیل روانشناختی مولّف (شاعر) پرداخته شده است. هرچند برخی از نشانه‌های عقده حقارت در اشعار خاقانی وجود دارد، امّا این شواهد به ‌اندازه‌ای نیست که بتوان درباره آن با قطعیّت سخن گفت و با توجّه به ضعف علاقه اجتماعی در برخی از اشعار خاقانی و علاقه فردی مبالغه‌آمیز او و نیز میل به برتری‌جویی شخصی وی، می‌توان نتیجه گرفت که این شاعر برجسته تا اندازه‌ای گرفتار عقده برتری بوده است.

Superiority or Inferiority Complex: Analysis of Khaghani’s Poetry Based on the Principles of Individual Psychology

After Abdolhossein Zarinkoub for the first time proposed the idea of Khhagani’s inferiority complex, some researchers accepted and some others rejected his remarks. Alfred Adler is one of the psychologists who had scientific views on inferiority complex. In his work ‘Individual Psychology’, he has analyzed the psychological characteristics of people through reviewing their life styles. In individual psychology, social interest is regarded to be the main criterion for measuring psychological health. Striving for superiority is another important feature of individual psychology. In this view, the individuals who are psychologically healthy attempt for collective successes while psychologically unhealthy persons strive for individual achievements. Individual psychology is the best way to psychologically analyze Khaghani’s poetry to unravel the facts about his inferiority complex. This study was a secondary research with an analyticdescriptive research design. Although some traces of inferiority are found in Khaghani’s poetry, there are not enough pieces of evidence for persuasive remarks in this regard. However, his weak social interest in some of the poems, tendency towards individuality and superiority in some other poems indicate that he to some extent has suffered from inferiority complex.