بررسی اندیشه‌های حکمی ـ عرفانی منعکس شده با سمبولیسم الفبایی در دیوان عارفان ایرانی

سمبولیسم، مهم‌ترین شیوه بیان رمز و رازهای عرفانی است و گستره زبان عرفان را از چنبره پدیدارهای هستی تا فراسوی جهان ناپیدا و بیان‌ناپذیر افزایش می‌دهد. از میان رویکردهای سمبلیستی عارفان ایرانی، سمبولیسم الفبایی شگردی هنری برای تبیین اندیشه‌های عرفانی بوده است و سروده‌های آنان را آکنده است. پژوهش حاضر به روش تاریخی و با رویکرد تحلیل محتوا، شاخص‌ترین آثار حکمی ـ عرفانی و برجسته‌ترین دیوان‌های عارفان فارسی‌گوی را بررسی کرده است. در این مقاله، با بهره‌گیری از اندیشه‌های حکما و عرفای ایرانی، مضامین نگرش‌های الفبایی دیوان عارفان ایرانی شرح، و چگونگی متجلّی شدن این اندیشه‌های بلند حکمی و عرفانی با استفاده از سمبولیسم الفبایی در دیوان شاعران تبیین و تحلیل شده است. آنگاه گونه‌های سمبولیسم الفبایی نیز طبقه‌بندی گردیده است. در پایان، نگارنده نتیجه می‌گیرد که بنیان اندیشگانی حکمت و عرفان ایرانی و اسلامی در بسیاری از موارد، آبشخور یکسانی دارد و نمی‌توان مرز مشخّصی را میان این دو حوزه اندیشگانی ترسیم کرد، چنان‌که در گزارش سمبولیسم الفبایی دیوان عارفان، آمیغی بودن این دو را می‌توان مشاهده نمود.

An Investigation of Wise & Mystical Thoughts Reflected through Alphabetic Symbolism in Iranian Mystics’ Poetry

Symbolism is the most important way to explain mystical mysteries and to increase the range of mystical language from the world’s concrete phenomena to the unseen and inexpressible world. The alphabetic symbolism which is amongst the symbolic approaches is the artistic device commonly used by Iranian mystics to justify mystical thoughts. This study was an attempt to analyze the content of the most indicated Persian mythical poem collections, from a historical perspective. More clearly, this paper aimed at investigating the wise and mystical themes in Persian poem collections using mystics and hakims’ thoughts. The study also investigated how these lofty wise and mystical thoughts have been reflected through alphabetic symbolism in the poets’ poem collections. As a third purpose of the study, various alphabetic symbolisms used were classified into types based on their own unique characteristics. It was concluded that the intellectual bases of Iranian and Islamic wisdom and mysticism have their roots in the same system of beliefs and it is impossible to form a clear boundary between the two. This sameness of intellectual base can be clearly observed in the alphabetic symbolism used by Persian poets in their poem collections (Divans).