نمادهای جانوری نفس در متون عرفانی با تکیه بر آثار سنایی، عطّار و مولوی

نفس در عرفان اسلامی یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین مباحث به شمار می‌رود. در کتاب‌های عرفانی، یکی از وظایف مهمّ سالک، در اختیار گرفتن زمام نفس دانسته شده است و سالک تا زمانی که گرفتار نفس است، نمی‌تواند به پایه‌های عالی کمال نایل آید. این نفس، خصلت‌های بسیار گوناگونی دارد و در وجود هر کس با توجّه به استعداد او، به گونه‌ای جدید خودنمایی می‌کند. نفس در ادبیّات عرفانی گاهی تجسّم و تجسّد یافته است و بر اساس خصلتی که مورد نظر نویسنده یا شاعر بوده، آن را به شکلی نشان داده‌اند. گاهی برای آن صورت حیوانی تصوّر کرده‌اند و برخی حیوانات را (با توجّه به ویژگی‌های آنها) نماد نفس قرار داده‌اند. در مقدّمه مقاله حاضر، به تعریف گذرا از دو اصطلاح مهمّ این تحقیق، یعنی نماد و نفس پرداخته شده است و در ادامه، ابتدا جانورانی جستجو شده که شاعران مورد بحث، آنها را به عنوان نماد نفس به کار برده‌اند و پس از آن تا حدّ امکان به این امر پرداخته شده است که چرا شاعران مذکور، یک جانور را نماد یکی از خصلت‌های نفس قرار داده‌اند. هدف این تحقیق روشن کردن یکی از جنبه‌های بسیار متنوّع، یعنی تجلّی نفس در ادبیّات فارسی است. در این تحقیق، از روش تحلیل توصیفی بهره برده شده است.