واقعه و مقبل اصفهانی

دوره ادبی‌ را که همزمان با روزگار صفوی در ایران رواج داشت، عدّه‌ای دوره انحطاط ادبی می‌دانند و گروهی برخلاف آنان معتقدند این دوره از دوره‌های پویا و پُررونق ادب فارسی است که علاوه بر تداوم سنّت‌های ادبی رایج در دوره‌های بعد، زمینه ظهور تجارب جدیدی فراهم آمد. در این مقاله، بی‌آنکه این دو دیدگاه ارزیابی شود، یکی از این تجربه‌های جدید به نام واقعه‌سرایی بررسی و تحلیل می‌شود. از شواهد و قراین برمی‌آید که مبدع این خُرده نوع ادبی، شاعری است به نام آقامحمّد شیخا متخلّص به مقبل اصفهانی (م. 1157 ق.) که از شاعران متعهّد و معتقد شیعی بود. وی در ایّام آشفته و ناامن اواخر عهد صفوی به تته و دکن پناه برد و دردستگاه نوّابان و سخنوران آن دیار با اکرام و احترام روزگار را به سر برد. شیوه شاعری او در دوره‌های مختلف با اقبال بسیاری از شاعران مرثیه‌سرا روبه‌رو شد. مقبل در ساحت شعر فارسی سنّتی بنیادی گذارد که امروز به «واقعه» شناخته می‌شود. واقعه را می‌توان از فروع «مرثیه» به شمار آورد. در این مقاله، ساختار و ویژگی‌های واقعه تببین می‌شود و نقش مقبل در شکل‌گیری و رواج این سنّت ادبی بررسی و تحلیل می‌گردد.