بن‌مایه اسطوره‌ای مشترک میان زن‌فرشتگان میوه‌زاد رسالهالغفران و دختران نارنج در قصّه دختر نارنج و ترنج

«رساله‌الغفران» اثر ابوالعلا معرّی ادیب نامدار عرب، شرح سفری خیالی به جهان دیگر است. ابن‌قارح، قهرمان این سفرنامه که به بهشت راه یافته، به باغ میوه‌ای راهنمایی می‌شود که با چیدن و شکافتن میوه‌های درختان باغ، دختران پریچهره از دل آن زاده می‌شوند. این صحنه یادآور «دختر نارنج» در قصّه عامیانه «دختر نارنج و ترنج» است که در آن شاهزاده عاشق، نارنج را چیده و می‌شکافد و دختر زیبارو از آن بیرون می‌آید. این قصّه بر مبنای دو اسطوره کهن ساخته شده است. نخست اسطوره زاده شدن «مشی» و «مشیانه»، نخستین زوج بشری، از دل ریواس و دیگری ایزدگیاهی شهیدشونده. آنچه که توصیف ابوالعلا را به این قصّه پیوند می‌دهد، استفاده از بن‌مایه اسطوره‌ای مشترک است؛ زیرا نخستین اسطوره می‌تواند ژرف‌ساخت هر دو باشد. امّا ادیب معرّه چگونه با این اسطوره آشنا شده است؟ در پاسخ بدین پرسش باید گفت که در کتاب‌های تاریخ عمومی، مانند «مروج‌الذّهب» و «البد و التّاریخ» از اسطوره ‌ایرانی «مشی» و «مشیانه» یاد شده است؛ کتاب‌هایی که معرّی را از خواندن آن گریزی نبوده است. امّا این کتاب‌ها یگانه منبع الهام‌بخش او نیست؛ زیرا سفرنامه‌هایی که از جزایر واق‌واق و انسان ـ میوه‌هایش سخن گفته‌اند هم می‌تواند الهام‌بخش وی در خلق زن‌فرشتگان میوه‌زاد بوده باشد. در این جستار با بررسی مطالب آثار مذکور (کتاب‌های تاریخی و سفرنامه‌ها) ثابت می‌شود که بر خلاف ادّعای برخی از محقّقان عرب، زن‌فرشتگان میوه‌زاد زاییده خیال خلاّق معرّی نیستند، بلکه آبشخور این تصویر خیال‌انگیز را باید در جای دیگر جست.