تامّلی بر جنبه‌های زیباشناختی و معنایی ساخت‌های مقارن نحوی در قصاید خاقانی

شاعران برای آفریدن مضامین ژرف و آراستن کلام خویش از روش‌های گوناگونی بهره برده‌اند و سخن شناسان و نقّادان نیز کوشیده‌اند که اسباب و ساز و کار این شیوه‌ها را بیابند و به رایشان قواعدی وضع نمایند. یکی از شیوه‌های آراستن کلام، استفاده از ساخت‌های مقارن نحوی (تکرار نحوی) است که با نظر به وجه هنری زبان خلق می‌شود و می‌توان برای آن کارکردهایی مختلف قایل شد. تکرار الگوی نحوی، مقوله‌ای است که به فرم و ساختار شعر مربوط است؛ از این رو، راز زیبایی و غنای موسیقایی بسیاری از ابیات خاقانی را باید در فرم شعر او جستجو کرد. خاقانی با چیرگی بی‌بدیل و شگفت انگیزی که در حوزه زبان و واژگان دارد، به شیوه‌ای بسیار هنرمندانه و با بسامدی بالا، برای آفرینش مضامین و آرایش مظاهر سخن خویش، از ساخت‌های مقارن نحوی بهره برده است. گفتنی است که هماهنگی بسیاری از این شیوه‌ها با مفهوم و معنای کلّی بیت، در خور توجّه است. این مقاله بر آن است تا کارکردهای تکرار نحوی در قصاید خاقانی را از حیث زیبایی‌آفرینی و معنایی مورد بررسی قرار دهد و شیوه‌های ظهور آن‌ها را باز نماید؛ شگردی که از ویژگی‌های بارز سبکی شعر خاقانی به شمار می‌آید.