تحلیلی روان‌شناختی بر مفهوم اَشَه در ادبیات فارسی

اشه، بخش مهمی از نوشته های اخلاقی و اجتماعی گذشتگان را در بر می گیرد و بررسی، تبیینِ پدیدآیی و تداوم آن، بدون رجوع به یافته های روان‌شناسی امکان‌پذیر نیست. هدف از پژوهش کنونی، بررسی زیربنای روان‌شناختی این مفهوم، با رجوع به یافته های علمی است. برای این منظور، نخست، اشه در متون ادبی فارسی مورد بررسی قرار گرفت و سپس، رجوع به یافته های روان‌شناسی، به ویژه در زمینه‌ی تحول اخلاقی، برای تبیین علمی موضوع، صورت گرفت. توصیف های مربوط به اشه، عمدتاً به سطوح پایین تحول استدلال اخلاقی، موسوم به پیش- قراردادی، ختم می شود و با سطحی از تحول شناختی مطابقت دارد که عینی یا پیش- انتزاعی نام دارد. از سویی، بررسی آثار ادبی فارسی، بیانگر نوعی ناهمترازی بین مفاهیم اخلاقی تحول نایافته و تحول یافته است، و از سوی دیگر، تبیین پیش-قراردادی تحول اخلاقی، تنها قادر است قالب اشه را تبیین کند و تبیین کامل آن، نیازمند در نظر گرفتن مولفه های انگیزشی و کُنشی مربوط به آن است. به نظر می رسد، اشه، در عین ماهیت پیش-اخلاقی آن، مولفه ای ضروری در تحول اخلاق فردی و اجتماعی است. این نکته، به مشابهت تحول روانی در فرد و نوع بشر، اشاره دارد. از سوی دیگر، این مطالعه بیانگر نیازهای متقابل ادبیات و روان‌شناسی به عنوان دو قلمرو فکری بشری است که یکی دربردارنده‌ی بخشی از عالی ترین آفریده-های بشر است و دومی، در پی مطالعه‌ی علمی بشر و نیازمند درک هر چه بیشتر کُنش ها و آفریده های اوست.