تحلیلی روان‌کاوانه از قصه ی «ماهان گوشیار»

قصه ی ماهان گوشیار یکی از چند افسانه ای است که نظامی در هفت پیکر روایت کرده است. علاوه بر جنبه های اسطوره شناختی و روان‌کاوانه، آن‌چه بر اهمیت این افسانه افزوده، نظریاتی زیبایی شناختی است که شاعر، در خلال روایت، اظهار کرده است. نقدهایی که به زبان فارسی و دیگر زبان ها بر قصه ی ماهان نوشته شده، عموماً جنبه ی تاریخی و درزمانی داشته اند و بیشتر به پیشینه ی تاریخی عناصر داستان یا تفسیر رمزشناختی و کهن الگویی آن پرداخته اند. در مقاله ی حاضر کوشش شده است تا علاوه بر مرور دیدگاه های تفسیری رایج، تحلیل روان‌کاوانه ی جدیدی از متن ارایه شود. طبق این تحلیل ـ که عمدتاً وامدار آرا ژاک لکان، روان‌کاو سرشناس فرانسوی، و شارحان اوست ـ قصه ی ماهان نه تنها ماهیت عرفانی ندارد، و دگرگونی و تعالی (فرایند فردیت) را روایت نمی کند، بلکه داستان بی انجام و اضطراب آفرینی است که ساختار ایدیولوژیک خاصی را انعکاس داده است. بر این اساس، اگر در بخش هایی از قصه مضامین عرفانی به چشم می خورد، نتیجه ی کوشش سراینده در جهت سازگارسازی قصه با یک دیدگاه عرفانی خاص بوده است؛ دیدگاهی که مشخصه ی آن، دوقطبی بودن و شکاف میان صورت و معناست.