ناسیونالیسم ایرانی و عربی در داستان‌های فارسی جنگ ایران و عراق

داستان جنگ فارسی یکی از جریان‌های مهم در ادبیات معاصر فارسی است. یکی از موتیف‌های موجود در این آثار اشاره به جنبه‌هایی از گفتمان ناسیونالیسم ایرانی و عربی است. در این پژوهش به بررسی جنبه‌های ایدئوژیک بازنماییِ راویانِ آثارِ داستانی جنگ ایران و عراق در ارتباط با ناسیونالیست‌های ایرانی (شامل سو‌ژهای گفتمان پهلوی) و عرب (شامل سوژه‌های گفتمان بعث) پرداخته می‌شود. برای این منظور، مفصل‌بندی ناسیونالیسم یا تخطئۀ آن در پیکره‌ای شامل 30 هزار صفحه از آثار داستانی جنگ (شامل آثاری که تحت ‌عنوان «داستان دفاع مقدس» طبقه‌بندی می‌شوند و آثاری که رویکردی متفاوت دارند) در چهارچوب تحلیل گفتمان انتقادی، به‌صورت کیفی، بررسی می‌شود. بررسی این آثار، پیوندِ هویتِ مشارکان گفتمان (شامل تولیدکننده و مصرف‌کننده) و شیوۀ بازنمایی و تفسیر آنان را روشن می‌کند. بررسی این آثار نشان می‌دهد که بیشتر آثارِ نویسندگان متشرع و انقلابی، ناسیونالیسم ایرانی و عربی را تخطئه می‌کنند؛ ایجاد تقابل اسلامی/ ایرانی و ترجیح سویۀ اسلامی، مخالفت با تجددگرایی و غرب‌گرایی در ناسیونالیسم ایرانی (و خرده‌گفتمان پهلوی) از جنبه‌های مهم تخطئۀ این گفتمان است. در بعضی دیگر از آثار که نویسندگان هویتی اسلامی- ایرانی دارند و تقابلی میان هویت ایرانی و اسلامی ایجاد نمی‌کنند، خرده‌گفتمان پهلوی که نمایندۀ ناسیونالیسم ایرانی بیشینه است در چهارچوب ناسیونالیسم میانه و کمینه تخطئه می‌شود؛ در مواردی در آثار این دسته، جنبه‌هایی از ناسیونالیسم بیشینه مفصل‌بندی می‌شود. در دسته‌ای دیگر از آثار که هویت نویسندگان آن‌ها شامل جنبه‌هایی از جهان‌وطنی می‌شود، بیشتر نسبت به ارزش‌های ناسیونالیستی افراطی ایرانی و عربی بی‌اعتنایی می‌شود و به ارزش‌های جهان‌وطنی یا ناسیونالیسم میانه و کمینه توجه می‌شود. دسته‌ای دیگر، نشانه‌های ناسیونالیسم ایرانی افراطی و جهان‌وطنی را مفصل‌بندی می‌کنند و ناسیونالیسم عربی را به ‌چالش می‌کشند.

iranian and arab nationalism in persian stories of the iran-iraq war

war story is one of the important genres in contemporary persian literature. one of the motives in these stories is referring to someaspects of iranian and arab nationalism. in this research, variousaspects of this motive are studied. in this research, the ideologicalaspects of the representation of narrators of the stories about theiran-iraq war in relation to iranian nationalism (including thepahlavi discourse) and arab nationalism (including the baathdiscourse) are investigated. for this purpose, articulation ofnationalism or challenging it in a corpus including thirty thousandpages of fictional works about the war (including works that areclassified as sacred defense stories and works that have adifferent approach) is examined qualitatively in the framework ofcritical discourse analysis. studying these works clarifies the linkbetween the identity of discourse participants (producer andconsumer) and their representation and interpretation methods.analyzing these works shows that works of the revolutionary authors challenge iranian and arab nationalism; constructingislamic/iranian opposition and supporting the islamic side,opposing modernism and westernism in iranian nationalism (andthe pahlavi discourse) are the important aspects of challenging thisdiscourse. in some other works, where the authors have an islamic-iranian identity and do not make the opposition between iranianand islamic identity, the pahlavi discourse, which articulatesextreme iranian nationalism, is challenged in terms of moderate andminimal nationalism. in some cases, some signs of extreme iraniannationalism are articulated in the revolutionary works. in someother works whose authors' identity includes aspects ofcosmopolitanism, the extreme iranian and arab nationalistic valuesare mainly ignored and authors concentrate on cosmopolitan valuesor moderate and minimal nationalism.