پژوهشی نو دربارۀ شمار بیت های شاهنامه (پاسخی دیگر به چرایی اختلاف میان رقم مشهور و کمیت واقعی شاهنامه)

از دیرباز تا به امروز با استناد به روایاتی رایج و سه بیت منتسب به فردوسی، شاهنامه به داشتن شصت‌هزار یا قریب به شصت‌هزار بیت مشهور بوده است؛ حال‌آن‌که شمار ابیات در کهن‌ترین دستنویس‌ها و نیز متون چاپیِ معتبر از پنجاه‌هزار بیت درنمی‌گذرد. پژوهش حاضر در پی پاسخی تازه به این پرسش‌هاست که این رقم از کجا، کی و توسط چه کسانی رواج یافته، و نسخ خطی و چاپ‌های مشهور به تفکیکِ بخش‌های داستانی، هریک دارای چه تعدادی از ابیات هستند. این پژوهش شامل چهار بخش است: 1. بررسی و نقد ابیات منتسب به فردوسی دربارۀ تعداد بیت‌های شاهنامه 2. بررسی گزارش‌های مختلف دربارۀ شمار ابیات شاهنامه (اعم از مقدمه‌های پنج‌گانۀ شاهنامه، تذکره‌ها، منابع تاریخی، ادبی، جغرافیایی، رجالی و...، و دیدگاه‌های پژوهش‌گران معاصر) 3. بازشماری و به‌دست‌دادنِ تعداد دقیق بیت‌های شاهنامه به تفکیک بخش‌های داستانی، در چاپ‌های تُرنِر ماکان، ژول مول، بروخیم، دبیرسیاقی، مسکو، کزّازی، جیحونی، خالقی. 4. بحث دربارۀ دلالت‌های معنایی عدد «شصت» و «شصت‌هزار». نگارندگان برآنند که عدد «شصت‌هزار» نه توسط فردوسی بلکه توسط شاهنامه‌دوستان، و دست کم از قرن ششم با افادۀ معنی «کثرت»، «کمال» و «تقریب» در توصیف تعداد ابیات شاهنامه به‌کاررفته و حکایاتی بر اساس آن برساخته شده است که در متونی همانند چهارمقاله بازتاب یافته است. متاثر از این متن و نظایر آن، این عدد در منابع بعدی نیز تکرار شده است. برپایۀ این‌گونه روایاتِ مشهور، دست‌کم از سدۀ ششم ابیاتی دربارۀ شمار شصت‌هزاریِ بیت‌های شاهنامه سروده و به شاهنامه الحاق شده و مبنای گمانه‌زنی‌های نویسندگان قدیم و پژوهش‌گران معاصر قرار گرفته است.

A New Study on the Number of Shahnameh’s Verses Another Answer to the Reason for the Difference between the Known Number and the Actual Quantity of Shahnameh

From a long time ago until now, with referencing to the common narrations and the three verses attributed to Ferdowsi, Shahnameh has been famous for having sixty thousand or nearly sixty thousand verses; while the number of verses in the oldest manuscripts, as well as valid printed texts, does not exceed fifty thousand verses. The present research seeks to answer the questions such as where, when, and by whom these numbers became popular and how many verses the manuscripts and the famous printed texts have, by separating the fictional sections. This research consists of four parts: 1. Reviewing and criticizing verses related to Ferdowsi about Shahnameh’s verse number. 2. Reviewing various reports on the Shahname’s verse number (Including the quintet introductions of Shahnameh, biographies, historical, literary, geographic, and Rijali (narrator evaluation) resources, and various views of contemporary researchers). 3. Recounting and presenting the exact number of Shahnameh’s verses by fictional parts, based on printed copies of Turner Macan, Julius von Mohl, Berookhim, Dabirsiaghi, Moscow, Kazzazi, Jeyhooni, and Khaleghi. 4. A discussion about semantic significations of the number &Sixty& and &Sixty thousand&. The authors assert that the number &Sixty thousand& was not versified by Ferdowsi. But this number was used by the Shahnameh enthusiasts in the late of his life, or a brief time after his passing, with the meaning of &plurality&, &perfection&, and &approximation& in describing the number of Shahnameh’s verses. Based on the famous narrations, at least starting from the sixth century, verses have been versified about the sixty thousand verses of Shahnameh and are annexed to Shahnameh.