اشتراکات مانی و عین‌القضات در حوزۀ اندیشه عرفانی

مانی از جمله‌ حکما و متفکرانی است که پس از خویش بیشترین تاثیر را در حوزۀ عرفان نظری ایران گذاشته است. عقاید وی درباره‌ انسان ایزدی یا قدیم و نبردش با ابلیس، اعتقاد او به دو بُن (= سپنته مینو و انگره مینوی دین زردشتی، احمد و ابلیس موردنظر حلاج، احمد غزالی و عین‌القضات)، جدا ساختن روح از کالبد، تجلّی و تمثّل عیناً با بعضی از تفاوت‌ها به تصوّف کهن ایرانی که عین‌القضات هم از جملۀ میراث‌داران این تصوف است انتقال یافته است. هدف بنیادین پژوهش، تعیین، تبیین و تحلیل میزان انطباق اندیشه‌های عرفانی عین‌القضات همدانی با مانی در حوزه‌های یاد شده است. فرضیه‌ پژوهش عبارت است از تاثیرپذیری باواسطه‌ عین‌القضات از مانی در حوزه‌ دوبُن و تاثیر پذیری بی‌واسطه‌ وی از مانی در حوزه‌ تجلّی، تمثّل و جدا شدن روح از کالبد تا آنجا که می‌توان حکم کرد که عرفان عین‌القضات در حقیقت امتداد عرفان مانی در سه حوزه‌ بیان شده اخیر بوده است. نتیجه پژوهش عبارت است از اینکه «مانی و عین‌القضات هر دو به این موضوع که هر موجودی در عالم، تمثّلی در ملکوت دارد، متفق‌القول‌اند. مضاف بر آن عین‌القضات معتقد است که هر فعلی هم که از آدمی صادر می‌شود در ملکوت تمثّلی نکو یا زشت دارد». در این پژوهش به شیوۀ توصیفی تحلیلی به اشتراکات مانی و عین‌القضات در حوزۀ اندیشۀ عرفانی پرداخته شده است.

Common Mystical Thoughts of Mani and Ayn al-Quzat Hamadani

Mani is among the philosophers and mystic scholars who had left the most profound effects on the theoretical grounds of Gnosticism which flourished in Iran after them. His beliefs about the divine or ancient human being, his fight against Iblis, his belief in the two bases of being (Spentä Mainyu and Angra Mainyu in the Zoroastrian religion or Ahmad and Iblis as meant by Halaj, Ahmad Ghazali, and Ayn alQuzat), separating the soul from the body, mystical manifestation and exemplification were transformed exactly or with slight differences to the realms of ancient Iranian Sufism of which Ayn alQuzat is a notable inheritor. The basic goal of the present study is to determine, explain, and analyze the degree to which Gnostic thoughts of Ayn alQuzat Hamadani and Mani agree in the mentioned fields. The research hypothesis comprises the tracing of the mediated influence of Mani on Ayn alQuzat Hamadani in the field of the two bases and also the unmediated effects of Mani on him in the field of mystical manifestation, exemplification, and the separation of the spirit from the body. This influence has been to such an extent that it can be said that Ayn alQuzat’s Gnosticism is affected by Mani’s Gnosticism in the three different areas. The results of the study are as follows: Mani and Ayn alQuzat both agree that every creature in the universe has exemplified alternative in the heavenly world (the Malakot), while Ayn alQuzat believes that each action that human beings do has a good or bad exemplified reflection in the Malakot. In this research project, a descriptiveanalytical method is applied to the common grounds in the mystical thoughts of Mani and Ayn alQuzat.