بررسی تصاویر مار، اژدها و متعلقات آن‌ها در غزل‌های مولوی

موضوع مقالۀ حاضر بررسی تصویرهای مار، اژدها و متعلقات آن‌ها در دیوان شمس است که مولانا به‌وسیلۀ آن‌ها بسیاری از مفاهیم انتزاعی را برای مخاطبان می‌شناساند. برای این منظور، ابتدا مطالب مقدماتی با عنوان‌های تجربه و تصویر، مفاهیم و تصاویر شعری و نیز تصاویر حیوانی در شعر تبیین شده است. در بخش اصلی پژوهش، رابطۀ 24 مشبه نظیر معشوق، عاشق، انسان، مانع، دوگانگی، جهان، نفسانیات، رنج و بلا، گرفتار بلا، هجران، زبان، امل، سیم و زر، شب، غذا، نومیدی، عنایت حق و... با مشبه‌به محدود مار و اژدها همراه با 25 مورد وجه‌شبه نو از قبیل نابودگری، بی‌قراری، گزندگی، ممانعت، تعلّق داشتن، دوگانگی، بی‌تعلّقی، تواضع و تسلیم، زندگی و مرگ، نیرومندی، دون‌‌همّتی، پلیدی، هیجان و آبستنی، حرکت و تلاش و... مجسم و عینی شده است که از حفظ الگوهای عمیق اساطیری، مذهبی و عرفانی مولوی حکایت دارد. از آنجا که تصاویر اژدها و مار در دیوان شمس، حامل و متضمن معانی دوگانۀ مثبت و منفی، سرکشی و تسلیم، لطف و قهر، امید و نومیدی، رنج و خوشی و... است از تجارب والای روح و درونِ پردغدغه و هیجان‌زدۀ مولانا و نیز کمال‌نگری، وسعتِ اندیشه، بهره‌گیری از تناقض‌‌گویی و خوش‌بینی وی حکایت دارد. خواننده از راه مواجهه با دیدگاه مثبت مولانا نسبت به «مار» برخلاف تجربۀ پیش پاافتاده، متوجه نگرش حکیمانۀ این شاعر بزرگ مبنی بر سودمندی و لازم بودن همۀ موجودات در نظام احسن الهی می‌شود.

Investigating the Images of Snake, Dragon and Their Accessories in Mowlavi’s Sonnets

The subject of the present article is to study the images of the snake, dragon and their belongings in the Shams’ Sonnets that Mowlavi introduces by these images and many complex concepts. For this purpose, first introductory material has been expressed with the titles of experience and image, the concepts and images of poetry and animal images. In the main part of the research, the relation of twenty four comparisons such as the beloved, lover, human, barrier, duality, world, sensuality, suffering and disaster, trapped, separation, language, wish, silver and gold, night, food, despair and God’s attention are embodied with the limited component of the snake and dragon along with twenty five common similarities, such as destruction, fidget, sting, prevention, belongingness, duality, independency, humility and submission, life and death, strength, dignity, filth, excitement and pregnancy, movement and effort, and that it shows the maintaining deep mythological, religious and mystical patterns. Since the images of the dragon and the serpent in the Shams’ sonnets, carries the dual meaning of positive and negative, rebellion and submission, grace and Fierce, hope and disappointment, suffering and happy, from the spirit and soulful experiences of excited and stressful of Mowlavi; This matter states the perfectionism, the breadth of thought, the exploitation of his contradictions and optimism. Unlike the banal experience, the reader based on Mowlana’s positive view of the snake, understands the wise vision of this great poet, that all creatures are necessary in the best system of God.