تحلیل نظام‌های گفتمانیِ داستان «پیرِ چنگی»

کنش در متون عرفانی تحت‌ تاثیر عواملی رخ می‌دهد که فضای مناسبی برای بیان عرفانی فراهم می‌آورد. این عوامل می‌توانند درنتیجه فرآیندهای القایی، تجویزی، رخدادی و یا زاده و زاینده نظام‌های تنشی و شوشی باشند. سرچشمه این عوامل به تقابل‌های دوگانه بازمی‌گردد که نظام تفکر انسان بر آن استوار شده است و بحث پیرامون آن از زمان ارسطو آغاز و در مطالعات ساختارگرایانه و نشانهشناسانۀ کسانی چون سوسور، فروید، پیرس، موریس، گرماس و... در قرن بیستم ادامه پیدا کرده است. بر پایه همین تقابل‌ها در رویکردی از علوم نشانه معناشناسی می‌توان به سازوکارهای تولید معنا در نظام گفتمانی با ابعاد مختلف حسی ادراکی، شناختی و زیبایی‌شناختی اثر پرداخت. در این مقاله با بررسی «نظام‌های گفتمانیِ» داستان «پیرِ چنگی» به‌مثابۀ نمونه‌ای از داستان‌های منظوم مثنوی‌معنوی مولانا، جایگاه نظام کنشی، شوشی، تنشی و بُوشی در آن مشخص‌ و گذر شخصیت اصلی «پیرِ چنگی» از حالت نابسامان اولیه به حالت بسامان پایان داستان بیان شده است. نتیجه تحلیل، بیانگر نقش پررنگِ نظام شوشی در جهشِ اصلی داستان است؛ چنانکه در پی یک «لحظه بارقه»، پیرِ چنگی شخصیتی به باور رسیده می‌یابد. جذابیت این داستان برای خوانش مکرر، همانگونه که خود مولانا در آخر داستان اشاره می‌کند، وامدار حضور سوژه بُوشی است.

The Analysis of the Discourse Systems of the Story “Pirchangi”

Action in mystical texts occurs under the influence of factors that provide a suitable space for mystical expression. These factors can be the result of inductive, prescriptive, incidental processes or the offspring of tension and state systems. The origin of these factors goes back to the binary oppositions on which the human system of thought is based, and the discussion about it dates back to the time of Aristotle and has continued in the 20th century in the structuralist and semiotic studies of scholars such as Saussure, Freud, Pierce, Morris, Greimas, etc. Therefore, it is based on these oppositions that in a semanticsemiotics approach, we can study the mechanisms of meaning production in discourse systems with different sensoryperceptual, cognitive and aesthetic dimensions. In the present paper, the author examines the discourse systems of the story “Pirchangi” as an example of poetic stories of Masnavii Ma’navi by Jalal alDin Muhammad Balkhi (Rumi), in order to clarify the position of action, tension, existence and state systems in it and to show the transition of the main character from the initial disorder to the organized state at the end of the story. The result of the analysis indicates the prominent role of the state system in the main leap of the story in which the character moves into a state of belief through an “epiphany”. The attractiveness of this story for repeated reading, as Rumi himself points out at the end of the story, owes to the presence of the existential subject.