اهمیت شرح محمّد بن قوام بلخی در فهم مضامین مخزن‌الاسرار نظامی

مخزن‌الاسرار نظامی یکی از منظومه‌هایی است که به دلایل سبک‌شناختی و ورود غلط‌های بیشمار در اثر استنساخ‌های متعددی که از آن صورت گرفته، همواره موردتوجه شارحان و مصححان بوده است. شرح محمد بن قوام بلخی (در قرن هشتم هجری) یکی از اولین شروحی است که حدود 1300 بیت را مورد بررسی قرار داده است. شرح قوام بلخی با وجود برخی کاستی‌ها و نقص‌ها، بسیاری از تلمیحات، آیات، روایات، اصطلاحات نجومی و طبّی و... را به‌دقت کاویده است. از قدیمی‌ترین شروح مخزن‌الاسرار (همچون شرح ابراهیم تهتهی) تا اغلب شروح معاصر، همچون وحید دستگردی و دیگر شارحان در برخی از ابیات به شرح قوام نظر داشته‌اند و در مواردی بدون ذکر نام قوام بلخی، عبارات او را به‌اختصار و مضمون و یا به‌عین نقل کرده‌اند. قوام بلخی در شرح خود به برخی نسخ و ضبط‌های دیگر ابیات اشاره‌کرده و معنی صورتِ دیگر بیت را نیز نقل کرده است که در موارد بسیاری قابل ‌توجه است. در پژوهش حاضر، با توجه به شرح قوام بلخی، 10 بیت از مخزن‌الاسرار نظامی مورد بحث قرار گرفته و برخی از وجوه معنایی یا تلمیحات و اشاراتی که می‌تواند در شرح ابیات راهگشا باشد، بررسی و تحلیل ‌شده است. معانی و تفسیر سایر شروح نیز در این 10 بیت نقد و بررسی‌شده است.

The Importance of Muhammad Ibn Qawam Balkhi’s Description in Understanding the Contents of Nezami’s Makhzan AlAsrar

Nezami’s Makhzan AlAsrar is one of the poems which have always been the focus of commentators and editors. Muhammad Ibn Qawam Balkhi’s description (8th century AH) is one of the earliest descriptions which investigated one thousand and three hundred verses. Despite some deficiencies, the description of Muhammad Ibn Qawam Balkhi has carefully explored many of the implications, verses, narrations, and astrological and medical terms. In the present study ten verses of Nezami’s Makhzan AlAsrar are discussed based on Qawam Balkhi’s description and some of the semantic aspects or implications which may be helpful in describing the verses are analyzed. It is noteworthy that the meaning and interpretations of other commentators have also been criticized in these ten verses.