کاربرد ادبی و هنری حرف «الف» در اشعار شاعران سبک خراسانی

«آ»، «الف»، «ا» و «ء (همزه)»اولین حرف الفبای زبان فارسی و عربی و نخستین حرف از حروف جمَّل و ابجد است. حرف «الف» در مقایسه با دیگر حروف الفبای فارسی، در ساخت تعابیر، ترکیب‌ها و مضامین ظریف ادب پارسی به‌کار می‌رود و یکی از پُرکاربردترین آن‌ها به شمار می‌رود. با بررسی کاربرد ادبی و هنری حرف الف در اشعار شاعران سبک خراسانی معلوم شد که در بیشتر اشعار این سبک، حرف الف مظهر و نشانه تنهایی، تجرّد، تفرّد، ذات خداوند، صداقت، پاکی، پیشوایی، صدرنشینی، قد موزون، استوار و رعنا، سرافرازی، لاغری، ضعف، استقامت، سرکشی، زبان‌داری، خاموشی، دوزبانی، فقر، گدایی، عدم، عریانی، شادابی، اولین آفرینش، خُردی و... است و در تشبیه نیز خار، هلال ماه نو، عصا، قلم، انگشت، سرو، کمر باریک و... را به الف مانند کرده‌اند. با توجه به شواهد شعری ارائه‌شده در این تحقیق، می‌توان گفت که در سبک خراسانی، همانند دیگر سبک‌های ادبی، شاعران با عنایت به شکل، حالت و ویژگی حروف، به‌ویژه حرف الف، مضمون‌های بکری ساخته‌اند و با خَلق ترکیبات، عبارات، تعابیر و تصاویر نغز، از شکل، حالت و ویژگی‌های حرف الف به نحوی مطلوب بهره برده‌اند. بر اساس یافته‌های این تحقیق، انوری در میان شاعران سبک خراسانی، بیش از دیگر شاعران هم‌سبک خود به تصویرآفرینی، خَلق مضامین نغز و ترکیبات ادبی و هنری از شکل و حالت الف توجه داشته‌است. تصاویر و تعابیر برساخته از حرف الف در اشعار انوری، از بهترین و لطیف‌ترین تصاویر هنری الف در این سبک شمرده می‌شود. ناصرخسرو نیز بعد از انوری از شاعران پرکار در این عرصه است، هرچند لطافت و ظرافت تعابیر، ترکیبات و تصاویر برساخته ناصرخسرو به لطافت کلام انوری نمی‌رسد، اما ارزش ادبی و هنری بالایی در جای خود دارد. سوزنی سمرقندی، امیر معزی، قطران تبریزی و منصور حلاج و... که در متن مقاله به همراه شواهد شعری به آن‌ها اشاره کرده‌ایم، به خَلق تصاویر، تعابیر و ترکیبات هنری و ادبی، هرچند به تعداد بسیار کم و انگشت‌شمار توجه نشان داده‌اند.

Literary and Artistic Use of the Letter A in the Poems of Khorasani Style Poets

A, Alef, aA and HAMZAH are the first letter of the alphabet of the Persian language and Arabic, and the first letter of the words Jommal and Abjad. The letter alef is used in constructing the concepts, combinations and themes of Persian literature in comparison with other letters of the Persian alphabet, and is one of the most widely used ones. By studing the literary and artistic use of the letter “alef” in the lyrics of Khorasani style poets, it became clear that in most of the poems of this style, the letter “alef” represents and reflects the Loneliness, the essence of God, honesty, purity, leadership, high and tall stature, Pride, slimming, weakness, endurance, rebellion, smoothie, silence, bilingual, poverty, begging, lack, nakedness, happiness, the first creation, being small and etc. Also, in the simile, the thorns, the crescent of the new moon, the cane, the pen, the finger, the cedar, the narrow waist and... have been made to the alef. According to the poetic evidence presented in this study, we can say that in the style of Khorasani, like other literary styles, the poets, having regard to the form, mode, and property of the letters, especially the letter alef, have created themes and by creating compounds, phrases, expressions and images, they have benefited from the form, mode, and features of the letter alef. According to the findings of this research, Anvari more than the other poets with his own style in Khorasani style, was more interested in Imagination, creating beautiful themes, literary and artistic combinations derived from the form and the mode alef. Pictures and themes based on the letter alef in Anvari’s poems are the best and most beautiful artistic themes in this style. After Anvari, Naser Khosrow is also a very active poet in the field. Although the subtlety and elegance of Compositions and pictures of Naser Khosrow in his works is not like Anvari, but they have a lot of literary and artistic value. Poets such as Suzani Samarghandi, Amir Mo’ezzi, Qatran Tabrizi, Mansour Hallaj and ... who are mentioned in the text with poetic evidence, have paid attention to create images, artistic and literary themes and combinations, though they are very few.